منطقه نوسنگی جنوب ایران و مناطق نوسنگی ایران، که در تارنمای ارگ ایران نوشته شده، کوتاهی از این دوره بمنظور آگاهی و تکمیل بازدیدها و مطالب دیگر ارگ ایران است.
منطقه نوسنگی جنوب ایران
استان هرمزگان حد فاصل بین دو استان بوشهر و سیستان بلوچستان
برگه 1299 پیوست لینک زیر است:
تصویر دیوارنگاری غار دوشه، خرم‌آباد لرستان، حدود هزاره سوم پیش از گاه ایرانی، عکس ۴۸۷۵.
منطقه نوسنگی جنوب ایران
تل باکون
در جلگه مرودشت استان فارس است، اولین بار در ۱۳۰۷ هرتسفلد از تل باکون بازدید نمود، و اقدام به حفر دو گمانه نمود. مجددا در سال ۱۳۱۱ هیئتی به سرپرستی مشترک دونالد مک کان و الکساندر لانگسدورف از موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو اقدام به حفاری در تل باکون نمودند. تل باکون متشکل از دو تپه نزدیک بهم است، آثار تپه الف جدیدتر و تپه ب قدیمتر است.
در تپه الف ۴ طبقه استقراری تشخیص داده شد، و از قدیم به جدید عبارتند از: طبقه IV جدیدترین و دارای گورهای اسلامی، طبقه III، طبقه II، طبقه I قدیمترین.
در تپه ب دو لایه استقراری وجود دارد، از قرار: BI جدیدتر، BII قدیمتر.
معماری تل باکون
از تپه ب باکون معماری مشخصی بدست نیامده است.
از تپه الف باکون سالمترین قسمت باقیمانده معماری طبقه III تپه الف است.
طبقه I تپه الف، کف سفت و کوبیده و دارای اجاق است. نخستین ساکنان تل باکون احتمالا در کلبه هایی زندگی می کردند، که دیوارهای آنها را با تیرک هایی فرو برده در زمین که بعدا با گل پوشانیده بودند ساختند.
از طبقه II تپه الف، بقایای قابل توجهی بدست نیامد.
طبقه III تپه الف، سالمترین بقایای معماری تل باکون از این طبقه بدست آمده است. اتاقها معمولا کوچک و مستطیل شکل بوده و ضخامت دیوارها بین ۴۰ تا ۷۰ سانتیمتر بود. دیوار یکی از اتاقهای این طبقه دارای نقاشی بسیار زیبایی بود، که برای نقاشی آن از دو رنگ قرمز و زرد استفاده شده بود.
طبقه IV تپه الف، سطوح دیوارها با کاهگل اندود شده و سپس در برخی موارد رنگ آمیزی شده بود.
سفال تل باکون
سفال لایه BII خشن، دست ساز و دارای شاموت گیاهی است.
سفال لایه BI علاوه بر این نوع سفال، سفال منقوش نیز به مجموعه اضافه شده است. خمیر سفال منقوش نخودی و دارای نقوش هندسی هستند، که با رنگ سیاه روی زمینه نخودی کشیده شده اند.
سفال تپه الف، به دو گروه ۱- ساده ۲- ظریف نخودی تقسیم می شود. سفال ساده دست ساز با شاموت گیاهی، که سطح آنها ابتدا لعاب داده شده، و سپس صیقل شده است. این نوع سفال در حرارت کمتری نسبت به ظروف نخودی پخته شده است.
خمیر سفالهای ظریف و منقوش تپه الف باکون نخودی و نخودی مسی و حتی قرمز رنگ است. که دلیل آن تفاوت حرارت است. دارای ناخالصی کم و بسیار خوب ورز داده شده. از شن نرم برای شاموت نیز استفاده شده است. دو عامل شاموت و ورز سبب شده چنانچه به ظرف تلنگر زده شود، صدای ظریف زنگ مانند از آن بگوش می رسد. لعاب گلی غلیظ سطح سفالها در طیفی از زرد کم رنگ تا خاکستری بسیار روشن و حتی سبز کمرنگ قرار دارند. در بعضی موارد در نتیجه حرارت به رنگ سبز متمایل به خاکستری درآمده اند.
نقوش به رنگهای در طیفی از سیاه تا قهوه ای تیره و قهوه ای شکلاتی قرار دارند. این طیف رنگ نیز متاثر از درجه حرارت پخت است.
تصویر نقشهای بی نظیر سفال باکون، عکس شماره ۸۹۱۲.
جالب ــ با ارزشترین سفال موزه ای جهان از هزارههای اول دوم گاهشماری ایرانی، سفال منقوش باکون است.
اشیا زیر خاکی تل باکون
۱- پیکرکهای حیوانی، ۲- پ یکرکهای انسانی، ۳- سردوکها. ۴- لولههای سفالی، ۵- اشیا استخوانی. همزمانی و مشابهت آثار تل باکون با سایر محوطه ها بقرار زیر است:
۱- مشابه سفالهای باکون الف، در تپه الف تل جری دوره I بدست آمده است.
۲- می توان آثار تپه ب تل باکون، و تپه ب تل جری و موشکی را همزمان دانست.
منطقه نوسنگی جنوب ایران
تل موشکی
در شمال روستای خیرآباد مرودشت فارس و در ۱۶ کیلومتری جنوب شرق تخت جمشید واقع شده است. در سال ۱۳۳۱ نخستین بار واندنبرگ اقدام به بررسی و حفر گمانه آزمایشی در این محوطه نمود. در ۱۳۴۳ هیئت باستانشناسی دانشگاه توکیو از این تپه بازدید، و در تابستان سال بعد اقدام به حفاری نمودند. گزارش این حفاری در سال ۱۹۷۳ چاپ و منتشر شد.
براساس تغییرات معماری و بقایای فرهنگی ۵ طبقه استقراری تشخیص داده شد، که با اعداد رومی نشان داده شدند، طبقه V ، طبقه IV، طبقه III، طبقه II، طبقه I قدیمترین.
معماری تل موشکی
در طبقه I قسمتهای بدون ارتباط با بنا مشخص شد، که دیوارها با چینه ساخته شده بودند. سطح دیوارها و کف با کاهگل اندود شده بودند.
در طبقه II بقایای یک دیوار منحنی با خشتهای دست ساز بدست آمد. در دیوار چینی این دیوار دو ردیف خشت را از پهلو در کنار هم قرار داده بودند.
در طبقه V بقایای دو دیوار موازی مشخص شد، که بین آنها با دیوارهای تقسیم کننده تقسیماتی بوجود آمده بود. تنها طبقه ای که در آن خانه ای با پنج اتاق بدست آمد دیوارهای این اتاقها با چینه که به آن کاه نزده بودند ساخته شده بود.
سفال تل موشکی
خمیر سفالها دارای ناخالصی شن و شاموت گیاهی است. در سفالهای خشن که ساده و بدون هرگونه تزئینی هستند، اندازه الیاف گیاهان شاموت بلندتر و ضخیمتر، و مقدار آن نیز بیشتر است.
ظروف دست ساز و با روش فیتیله ای ساخته شده اند. سطح ظروف سفالی با انواع روشها و رنگها لعاب داده شده است. بعضی از ظروف دارای لعاب گلی غلیظ قرمز رنگ هستند. این گونه ظروف پس از لعاب دادن صیقل نیز داده شده اند. نوع دیگر ظروف با لعاب گلی نخودی لعاب داده شده اند.
سفال منقوش با رنگ سیاه یا قهوه ای متمایل به سیاه تزئین شده اند. نقوش تزئینی را اکثر عناصر هندسی و مخصوصا نقوش سبدی شکل تشکیل می دهند. متداولترین ظروف عبارت بودند از بشقابهای با لبه به خارج برگشته با کف تخت و با زاویه نزدیک کف. ظروف زورقی شکل و بشقابهای با زاویه نزدیک کف از سفالهای ویژه تل موشکی هستند. درجه حرارت برای پخت سفال کافی یا زیاد نبوده است.
براساس نتایج حفاری هیئت ژاپنی، قدمت آثار تل موشکی بیشتر از آثار تل جری است. ولی بطور کلی می توان آثار تپه ب تل باکون و تپه ب تل جری وتل موشکی را همزمان دانست، که مربوط به دوران آغاز استقرار در روستاها در مرودشت فارس است.
می توان آثار تپه ب تل باکون و تپه ب تل جری و تل موشکی را همزمان دانست.
منطقه نوسنگی جنوب ایران
تل جری
در ۱۶ کیلومتری جنوب تخت جمشید قرار دارد. سرپرستی حفاری در دو تپه جری را آقایان سه ایچی مسودا و تاتسو ساتو به عهده داشتند.
تل جری از دو برجستگی کوتاه به فاصله ۱۵۰ از یکدیگر تشکیل شده است. تپه الف برجستگی شمالی و تپه ب برجستگی جنوبی است، و در شمال شرق این دو برجستگی تپه موشکی است.
در تپه الف تل جری ۷ طبقه استقراری تشخیص داده شد،، که با حروف لاتین از بالا به پایین نامگذاری شد ند. در هفتمین طبقه یعنی طبقه G سفال از آثار روی سطح خاک بکر بدست آمد، که مشابه سفالهایی از فوقانی ترین طبقه استقراری در تپه موشکی است. این نوع سفالها از انواع سفال نخودی رنگ، با نقوش تزئینی به رنگ سیاه و عناصر نقشی به شکل لاک لاکپشت بودند.
معماری تل جری
معماری تل جری اغلب با چینه و بندرت با خشت دست ساز ساخته شده بودند. ضخامت دیوارها زیاد بود سطح بعضی دیوارها با رنگ قرمز نقاشی شده بود.
سفال تل جری
در تپه الف تل جری سفال به سه دوره بشرح زیر تقسیم شده است:
ــ اول سفال دوره I که به دو گروه اصلی تقسیم می شوند:
۱- سفال منقوش نخودی که نقوش هندسی و مسبک طبیعی با رنگ سیاه کشیده شده اند. این نوع سفالها مشابه سفالهای بدست آمده از تل گپ، تل باکون الف و دوره سیلک III بودند.
۲- سفال خشن ساده با شاموت گیاهی است.
ــ دوم سفال دوره II که از مقدار سفال منقوش کاسته شده، و اکثریت را سفالهای ساده خشن با شاموت گیاهی تشکیل می دهند. نوع جدید سفال این دوره سفالهایی هستند، دارای تزئینات افزوده به شکل دگمه های کوچک یا نوارهای برجسته کوتاه.
ــ سوم دوره III که قدیمترین سفالهای این محل هستند. در این دوره دو گروه سفال متمایز بدست آمده است:
۱- سفال ساده خشن دارای شاموت گیاهی.
۲- سفال منقوش دارای شاموت گیاهی و بسیار سبک، که نقوش تزئینی آن منحصرا هندسی است با رنگهای سیاه یا قهوه ای تیره کشیده شده اند.
در تپه ب تل جری برخلاف تپه های دیگر با دو برجستگی یا قله که در محور شمال شرقی- جنوب غربی نسبت بهم قرار دارند، و برجستگی جنوب غربی بلندتر از دیگری است، و ۲٫۵ متر ارتفاع دارد. در نتیجه حفاری ۸ طبقه استقراری تشخیص داده شده است.
دیوار منازل مسکونی این تپه با چینه ساخته شده بودند. از قلوه سنگ برای پی دیوارها استفاده شده بود. در یک مورد هم آثار رنگ قرمز بر سطح اندود دیوارها مشاهده گردید.
قطعات متعددی از سفالهای خشن بدست آمد، که متعلق به خمره های ذخیره آذوقه یا سبوهای ساده بودند. دارای شاموت گیاهی و دست ساز بودند. نقوش با رنگ سیاه یا سیاه متمایل به قهوه ای روی زمینه ای از لعاب گلی غلیظ سفید کشیده شده بودند. این نوع تزئین از ویژگیهای سفال تل جری است. عناصر نقشی نوع ساده هندسی و نقوش سبدی بود.
می توان آثار تپه ب تل باکون و تپه ب تل جری و موشکی را همزمان دانست. در تپه الف تل جری دوره I مشابه سفالهای تل گپ، تل باکون الف و دوره سیلک III بدست آمده است.
منطقه نوسنگی جنوب ایران
تل گپ
در ۱۶ کیلومتری جنوب تخت جمشید در روستای خیرآباد واقع شده است. هیئت باستانشناسی ژاپن در سال ۱۳۳۸ به سرپرستی آقای توشیهیکو سونو اقدام به حفاری نمود. گزارش مقدماتی در سال ۱۹۶۲ چاپ و منتشر شد.
تل گپ مجموعه ای از ۷ برجستگی است، که بزرگترین و بلندترین آنها ۵ متر است. هیئت کاوش ژاپنی در تل گپ، دو دوره فرهنگی با ۱۷ لایه استقراری بشرح زیر تشخیص:
دوره اول بقایای لایه های ۱۷ الی ۱۳، دوره اول به دو مرحله مشخص و یک مرحله نامشخص تقسیم شده.
لایه های ۱۷ – ۱۶ معرف مرحله اول دوره اول. لایه های ۱۵- ۱۴ الف و ۱۴ ب معرف مرحله دوم دوره اول. لایه ۱۳ معرف مرحله نامشخص دوره اول.
در دوره دوم ۱۲ الی ۱ دوره دوم نیز به سه مرحله تقسیم شده است. لایه های ۱۲الف الی ۱۰ مرحله اول دوره دوم. لایه های ۹ الی ۵ و ۵ الف مرحله دوم دوره دوم. لایه های ۴ الی ۱ مرحله سوم دوره دوم.
معماری تل گپ
در تل گپ دیوار خانه های مسکونی با چینه ساخته شده، و سطح دیوارها با کاهگل اندود می شد. حفاران در لایه ۴ بقایای یک واحد ساختمانی را مشخص کردند، که آنرا معبد نامیدند. این ساختمان دارای نقشه راست گوشه است، که دیوارهای آنرا با چینه ساخته اند. این ساختمان دارای حیاط مرکزی و دو ورودی، یکی گوشه شمال شرقی و دیگری سمت جنوب غربی است.
یک اتاق بزرگ در شمال شرق حیاط و دو اتاق کوچکتر در شمال غرب حیاط قرار دارند. کف یکی از اتاقها را با قطعات شکسته سفال فرش نموده اند. در گوشه حیاط فضایی مانند محفظه صندوق مانندی که با دیوارهای چینه ای ساخته شده، و سه بار با اندود گل مرمت شده است.
دیوارهای آن سوخته و داخل آن پر از بقایای خاکستر و مقدار زیادی بقایای سوخته شده استخوان حیوانات وجود داشت. هیئت حفاری آنرا آتشدان آتش مقدس معرفی کرده اند، البته دلایل کافی ارائه نشده است.
سفال تل گپ
سفال تل گپ به دو دوره تقسیم شده است. سفال دوره اول بنوبه خود به دو گروه خشن و ظریف تقسیم شده است. شاموت هر دو نوع سفال گیاهی و ناخالصی سفال خشن بیشتر از ظریف است. ظروف با دست شکل داده شده و سفال خشن تماما ساده هستند. سفالهای ظریف به دو زیر گروه ساده و منقوش تقسیم شده اند.
نقوش سفال منقوش عناصر نقشی هندسی ساده تشکیل میدهند، که با رنگ سیاه یا قهوه ای تیره کشیده شده اند. سفال دوره دوم همانند دوره اول است، با این تفاوت که سطح بعضی از ظروف را صیقل کرده اند. بطور کلی سفالهای تل گپ از نوع سفالهای تپه الف باکون هستند. دوره های سفال تل گپ بشرح زیر است:
۱- سفال دوره اول، الف- سفال خشن، ب- سفال ظریف، ب۱- سفال ظریف ساده، ب۲- سفال ظریف منقوش، ۲- سفال دوره دوم.
مشابه سفالهای تل گپ در تپه الف تل جری دوره I بدست آمده است.
منطقه نوسنگی جنوب ایران
تل نخودی
در ۸۰۰ متری شمالغرب مقبره کوروش و مابین دو روستای ابوالوردی و مبارک آباد واقع شده است. در ۱۳۳۰ علی سامی اقدام به حفر گمانه های آزمایشی در تل نخودی نمود. نتایج حفاری را یکبار در جلد دوم گزارشهای باستان شناسی، و بار دوم در جلد چهارم گزارشهای باستان شناسی منتشر نمود. در سالهای ۱۳۴۰ و ۱۳۴۱ خانم کلر گاف مجددا در تل نخودی حفاری نمود.
آثار بدست آمده از تل نخودی، تل شغا، تل کفتری، تل تیموران، تل قلعه، تل جلال آّباد، تل قلعه حسن آباد، و…. معرف دوره ای هستند، که می توان آنرا دوره سپیده دم شهرنشینی قبل از گاهشماری ایرانی دانست.
تل نخودی تپه کوچکی می باشد، که بلندترین نقطه آن ۲ متر از سطح زمینهای اطراف بالاتر است.
لایه نگاری تل نخودی براساس تغییرات بقایای معماری چهار طبقه استقراری، طبقات I الی IV تشخیص داده شد. طبقات I الی II ، که ضخامت آثار باستانی آن حدود یک متر است. دارای سفال با لعاب گلی غلیظ قرمز رنگ و سفال خاکستری مشابه سفالهای طبقه IV تپه الف تل باکون بودند.
طبقه III از دو لایه تشکیل شده. طبقه IV از سه لایه تشکیل شده. طبقات III الی IV دارای سفالهای نخودی و منقوش مشابه سفالهای طبقات I الی III تپه الف تل باکون بودند.
معماری تل نخودی
طبقه I ، سه دوره حیاط بازسازی شده، که در همه جای حیاط توده هایی از قلوه سنگ دیده می شد، و بقایای یک تنور است، که داخل آن را با دقت اندود کرده بودند.
طبقه II ، دیوار بر روی پی قلوه سنگی بنا شده، و دیوارهای این اتاق با خشتهای مربع دست ساز ساخته شده. در دیوارچینی از لایه نسبتا ضخیمی بعنوان ملاط استفاده شده. در داخل این اتاق بقایای تنوری مشخص شد، که داخل آن نیز با دقت اندود شده بود.
طبقه III ، دیوارهای بنای هر دو لایه این طبقه با نوعی خشت، که بسیار نرم بودند ساخته شده بود، و بقایای ۶ تنور هم از این لایه بدست آمد.
طبقه IV ، بقایای هر سه لایه این طبقه با خشت و روی پی های قلوه سنگی بنا شده و سطح دیوارها اندود شده بودند. روی اندود بعضی از دیوارها با رنگ قرمز رنگ کرده بودند، و بقایای حداقل سه تنور نیز در این طبقه مشخص گردید.
سفال تل نخودی
سفال تل نخودی در دو گروه اصلی الف- قرمز، و ب- سفال نخودی بشرح زیر دسته بندی شده است:
الف سفال قرمز، همراه با سفال خاکستری، از طبقات I و II بدست آمده است، و خود به سه گروه تقسیم می شود :
۱- سفال قرمز، این نوع سفالها دست ساز هستند، و خمیر سفال در طیفی از صورتی تا نخودی مایل به قهوه ای قرار دارند. سطح ظروف با لعاب گلی غلیظ یا رقیق به رنگهای قرمز آجری یا زرد اخرایی و گاهی صورتی متمایل به قهوه ای لعاب داده اند. سطح بعضی از ظروف پس از لعاب صیقل کاری شده است.
۲- سفال خاکستری با شاموت شن، سطح ظروف را با دست مرطوب هموار کرده، و در بعضی موارد کاملا صیقل کرده اند، بطوری که به رنگ سیاه درآمده اند.
۳- سفالهای ساده و خشن با شاموت شن که فاقد هرگونه لعاب هستند. معمولا خمرهها و سبوها و کاسه های بزرگ از این نوع سفال هستند.
ب سفال نخودی، این نوع سفالها اکثرا از طبقات II الی IV بدست آمده اند، و حفار معتقد است که آنها را با چرخ ساخته اند. خمیر سفال به رنگ نخودی روشن و دارای شاموت شن نرم است. از لعاب گلی غلیظ برای پوشش سطح ظرف استفاده شده، و در انواع منقوش آن از رنگ سیاه روی زمینه نخودی برای تزئین استفاده شده است. در اثر تاثیر حرارت گاهی رنگ نقوش قهوه ای تیره شده است.
از عناصر نقشی هندسی و هندسی ترکیبی برای تزئین ظروف استفاده شده است. علاوه بر آنها سفالگر از نقوش مسبک حیوانی، گیاهی و انسانی نیز برای تزئین ظروف استفاده نموده است. معمولا ظروف در قسمت فوقانی ظرف و بین دو نوار ساده رنگ کشیده شده اند.
سفال تل نخودی شامل: الف- سفال قرمز. ۱- سفال قرمز، ۲- سفال خاکستری با شاموت شن نرم، ۳- سفال ساده و خشن با شاموت شن.
ب- سفال نخودی و نخودی منقوش.
حفار تل نخودی خانم کلر گاف در نهایت چنین نتیجه گیری نموده است، که آثار طبقات I و II همزمان با دوره اوروک در بین النهرین و آثار طبقات III الی IV متعلق به دوره قبل از اوروک در بین النهرین هستند.
آثار طبقات I و II همزمان با دوره اوروک در بین النهرین است. آثار طبقات III الی IV متعلق به دوره قبل از اوروک در بین النهرین است.
تصاویر موزه ای مناطق نوسنگی و تپه های تاریخی ایران در لینک زیر:
ــ منبع: مناطق نوسنگی ایران از اینترنت و پژوهشهای شخصی است. اشخاصی که از نوشته های آنها در این برگه استفاده شده، لطف کنند نام خود را در نظرات بنویسند، تا اینجا ذکر و تشکر شود.
……………
برچسبها: منطقه نوسنگی، جنوب ایران، تل باکون، تل موشکی، تل جری، تل گپ، تل نخودی، تپه باستانشناسی، تپه تل، آثار زیرخاکی.
………….
منطقه نوسنگی جنوب ایران
مستندهای مربوط
مستندهای بیشتر را در آپارات وبسایت ارگ ایران ببینید، لینک آن در ستون کناری
……………………….
توجه ۱: اگر وبسایت ارگ ایران به هر علت و اتفاق، مسدود، حذف یا از دسترس خارج شد، در جستجوها بنویسید: تارنمای انوش راوید، یا، فهرست مقالات انوش راوید، سپس صفحه اول و یا جدید ترین لیست وبسایت و عکسها و مطالب را بیابید. از نظرات شما عزیزان جهت پیشبرد اهداف ملی ایرانی در وبسایت بهره می برم، همچنین کپی برداری از مقالات و استفاده از آنها با ذکر منبع یا بدون ذکر منبع، آزاد و باعث خوشحالی من است.
توجه ۲: جهت یافتن مطالب، یا پاسخ پرسش های خود، کلمات کلیدی را در جستجو های ستون کناری ارگ ایران بنویسید، و مطالب را مطالعه نمایید. در جهت دانش مربوطه این تارنما، با استراتژی مشخص یاریم نمایید.
توجه ۳: مطالب وبسایت ارگ ایران، توسط ده ها وبلاگ و تارنمای دیگر، بصورت خودکار و یا دستی کپی پیس می شود، از این نظر هیچ مسئله ای نیست، و باعث خوشحالی من است. ولی عزیزان توجه داشته باشند، که حتماً جهت پیگیر و نظر نوشتن درباره مطالب، به ارگ ایران مراجعه نمایند.
پرسشهای خود را ابتدا در جستجوهای تارنما بنویسید، به احتمال زیاد پاسخ خود را می یابید
جهت آینده ای بهتر دیدگاه خود را بنویسید، و در گفتگوهای تاریخی و جغرافیایی و اجتماعی شرکت کنید