تاریخ هنر ریتون سازی ایران باستان

تاریخ هنر ریتون سازی ایران باستان یا تکوک یا ساغر، از طلا و نقره و چیزهای دیگر، که بخشی از آن را بشکل جانوران مانند شیر، گاو، ببر، گوزن، آهو، اسب، گاونر، بز وحشی، ماهی، مرغ، شاخ و غیره بود، و در اندازه های مختلف می ساختند. در ادبیات فارسی هزار سال گذشته، بجای ریتون از ساغر یا جام نام برده اند، که در آن شراب الکی یا غیر الکی می خورند. ایرانیان دوران باستان، مهارت زیادی در ریتون سازی داشتند، ساخت این جامها با شکلهای خاص، به ابنیه و کاخهای مادها و پارسها و پارتها، هم خوانی داشت، و روح بلند طبیعت دوستی آنان را دو چندان جلوه می داد.

تاریخ ریتون در ایران

. . . بزودی کامل پست می شود . . .

تاریخ هنر ریتون سازی ایران باستان

تعریف ریتون

ریتون Rhyton یا تکوک یا ساغر، ظرفی از طلا یا نقره یا چیز دیگری است، که بخشی از آن را بشکل جانوران مانند شیر، گاو، ببر، گوزن، آهو، اسب، گاونر، بز وحشی، ماهی، مرغ، شاخ و غیره بود، و در اندازه های مختلف می ساختند. در ادبیات فارسی هزار سال گذشته، بجای ریتون از ساغر یا جام نام برده اند، که در آن شراب الکی یا غیر الکی می خورند. ایرانیان دوران باستان، مهارت زیادی در ریتون سازی داشتند، شاید ساخت این جامها با شکل های خاص، به ابنیه و کاخ هایی که مادها و پارسها و پارتها، در آن سکنا داشتند، هم خوانی داشته باشد، و روح بلند طبیعت دوستی آنان را دو چندان جلوه می داده است.

بسیاری به اشتباه ریتون را که به گوش آنها غریبه می آمد، مانند موارد دیگر تاریخ، به اشتباه یا عمد، دروغ گفته اند، که واژه ای یونانی است. تون یعنی محل و جای محدود، که واژه ای رایج در کشاورزی بسیاری از روستا های ایران است، مانند تون برنج یا تون جالیز، یا حتی تون حمام، و در نهایت تونگ یا تنگ. ری هم بمعنی دراز و بلند است، مانند ری کردن برنج، یا راه ری، که آنهم به اشتباه کم کاران و کم دایان ایرانی، به جاده ابریشم معروف شده است. ری + تون = ریتون = جای محدود بلند. امیدوام جوانان باهوش متخصص ایرانی، نسبت به حذف دروغ های تاریخ، که بدست بدخواهان و بی سوادها، به تمام موارد تاریخ ایران وارد شده، اقدام کنند، آنها هر گوشه ای را به راحتی بخشیده یا واگذار کرده اند.

در بعضی تحلیل های بی سند امروز نوشته شده: ایرانیان عهد کهن ظروف را به شکل کله جانوران قوی بنیه می ساختند، و بر این باور بودند ضمن نوشیدن از این جام ها، زور و قوه جانور به آنها منتقل می شود. یا نوشته اند: …به نظرمیرسد، که این دلیل بیشتر با باورها و عقاید آریایی ها سنخیت داشته است، چرا که در ساخت کاخ ها استفاده از مجسمه حیوانات عظیم الجثه و خارق العاده گریفون ها Griffon بیانگر عظمت آریایی ها بوده، و نیز جنبه محافظت از کاخ و معابد را داشته است. از نظر من این نظرات بی بنیان و غیر قابل قبول است، ساخت و اشاره به عوامل طبیعت نشان از اعتقاد به طبیعت و نگهداری از طبیعت است، نه دلایل خرافی و ساده اندیشی.

کلیک کنید: موزه مجازی وبلاگ

طریقه ساخت ریتون

ساخت ریتون فلزی با چکش ــ در این روش شمش یا ورقه مسطح و سرد فلز را به وسیله چکش کاری، یا به کار بردن قالب های محدب، یا دیگر قالب ها و سایر ابزار فلزکاری به شکل مطلوب و مورد پسند در می آورند.

ساخت ریتون فلزی یا سفالی از طریقه ریخته گری با قالب ریزی ــ در این روش ابتدا مدل و قالب شکل ظرف را از موم می ساختند، و تمام یا بخشی از تزینات لازم را بر روی آن کنده کاری یا حکاکی می کردند، سپس قالب را در محفظه ای از خاک رس بسیار نرم قرار می دادند، و روی آن فلز گداخته می ریختند، حرارت فلز مذاب موم را ذوب می کرد، و ظرف بعد از سرد شدن پرداخت می شد. برای ساخت ریتون های سفالی ابتدا قالب مخصوص با شکل های مورد نظر از فلز یا چوب ساخته می شد، سپس گل رس را در قالب قرار می دادند و پس از خشک شدن ظرف را در کوره های مخصوص با رنگ های متنوع لعاب می دادند.

اشکال ریتون

در ساخت ریتون ها معمولا از طبیعت و حیواناتی که در محیط اطراف آنان زندگی می کردند، الهام می گرفتند، که از نظر آنها مظهر زیبایی و قدرت طبیعت به شمار می آمدند. شکل مورد نظر را برای ریتون انتخاب می نمودند. گاهی ذهن خلاق باعث شکل گیری حیوانات تخیلی و غیر واقعی می شد، و آن را با نهایت دقت و ظرفیت به ظهور می رساندند. معمولا جانورانی انتخاب می شد، که در طبیعت بر همتایان خود برتری داشتند، و مظهر قدرت و حکم فرمایی و برکت بودند، تا بهتر بتوانند قدرت و شوکت طبقه حاکم را آشکار سازند، و یا ویژگی خاصی داشتند، مثل شتر که صفت اصلی او بردباری در برابر بی آبی است.

در هر جغرافیای طبیعی و حیوانی، اشکال گوناگونی از ریتونها دیده شده است، در همدان بیشتر سر شیر و کله قوچ، در زیویه کردستان و کوه های سر به فلک کشیده زاگرس کله قوچ و بز وحشی. در کلاردشت مازندران ببر، در مناطق کویری و گرم و خشک شتر، کشف شده است. اشکال مختلفی از ریتونها در موزه های جهان نگه داری می شود، ریتون های طلایی موزه متروپولیتن Metropulitin به شکل شیر، ریتون های نقره ای کلکسیون کورکی ین kevorkian به شکل گاو، ریتون های نقره ای کلکسیون شی مل Schimmel به شکل قوچ، ریتون های نقره ای موزه لنینگراد به شکل قوچ، ریتون های نقره ای موزه لوور Lover به شکل بز و اسب، ریتون های موزه بیرتیش British به شکل گریفون، ریتون های نقره ای موزه ارمیتاژErmitaga به شکل بز بالدار، ریتون های طلایی کلکسیون شخصی در نیویورک به شکل آهو، و سایر ریتون های طلایی و نقره ای هخامنشی که تزیین بخش موزه های ایران می باشند.

موارد کاربرد

پیوسته ریتون در مراسم تشریفات درباری و دینی، اعیاد و جشن های طبقه حاکم ایران باستان مورد استفاده قرار می گرفت، و رونق بخش مجلس اشراف بود، و بطور کلی غیر از این مورد، کاربرد دیگری نداشته است. استفاده از این نوع ظروف در تمام طبقات اجتماعی به کار می رفت، اما نوع جنس آنان متفاوت بود، طبقات پایین جامعه از ریتون های سفالین، و طبقات بالا ریتون های طلا و نقره را مورد استفاده قرار می دادند. چون دهانه ریتون به صورت سر باز و گشاده بود، در مراسم مذهبی بیشتر به صورت گلاب دانها به کار می رفته است، و با ریختن عطر در آن، و قرار دادن در اتاق ها و تالارها، معابد و آتشکده ها، فضای موجود را معطر و روحانی می کردند. با ورود اسلام و به دلیل باورها و اعتقادات خاص دین اسلام، از جمله منبع شراب خواری، مخالفت با چهره نگاری انسان و حیوان در هنر، عملا هنر ریتون سازی نیز به فراموشی سپرده شد.