با درود فراوان به استاد گرامی انوش راوید.
پرسش هایی هست که چندی است ذهن مرا مشغول داشته است. از این رو مزاحم شما استاد گرامی شدم.
در روستاهای ایران داستان هایی هستند که سینه به سینه نقل شده اند و بنظر میرسد ارزش تاریخی داشته باشند. پیش از آن بگویم که من اصالتا از مردم روستاهای اطراف شهرستان فسا در استان فارس هستم و همیشه برایم عجیب بود که چرا زبان ما اینقدر با زبان های شهری فرق دارد. البته زبان منطقه کم کم دارد متاسفانه مانند زبان معیار می شود و جای بسیار تاسف است که کوششی نمی شود همه لهجه با بن واژه های زیبایشان را یکجا گرداوری کنیم. مثلا در لهجه محلی ما هنوز میگوییم ازش گفتم azesh یا ازتون گفتم و… که معادل معیار آن بهت گفتم است. اخیر در زبان پهلوی با اچش achesh آشنا شده ام و دانسته ام ریشه در آن دارد و اینکه اشکانی باشد یا ساسانی را نمی دانم. گذشته از این چیزها؛ ضرب المثل هایی سینه به سینه نقل شده اند که ارزش تاریخی خود را نشان می دهند مانند بمیرم به ننگ و بمونم به نام. یا این که ما نه کاکای جعفریم نه میدونیم برمک کجانه. حتی بیشتر واژه ها مانند همان شیوه پهلوی خود تلفظ میشوند. مانند خانه که به فتحه پایان میبابد و احتمالا کوتاه شده خانگ در زبان پهلوی است.  البته همین کجانه نیز به فتحه ختم میشود. تکه کلام هایی که عموما مشهدی پنذاشته میشوند مانند یره هم در زبان ما هست ولی راه دور و درازی تا مشهد است. اصولا در این لهجه همه چیز به فتحه کوتاه ختم میشود. بر عکس معیار که خانه به کسره کاهش می یابد.

مساله دیگر هم اینکه هر گاه پدران یا پدربزرگان ما گفته ای حکیمانه میگویند همیشه قبل از آن میگویند استاد قدیم گفته است که مزه عرفانی و خردورزانه گمان میرود اشاره به مغان است.

تنها میشود ارزو کرد که روزی چارچوبی باشد که مانند نقشه ایران تا هر کس بتواند روی محل زندگی دیگری کلیک کند و سیر تاریخی زبان در ایران را ببنید که هر بخش در کجای تاریخ گیر کرده است 🙂

و اما آنچه مزاحم شدم این است. در یک کیلومتری جنوب فسا یک تل تقریبا بیست متری است که به آن تل ضحاک گویند. اطراف آن نیز یک خندق بزرگ بوده است که کم کم پر شده است و در آن کشاورزی میشود. در فاصله حدود ۵ کیلومتری از این تل به سمت غرب کوه های مابین مرز فسا و جهرم وجود دارد که به آن کوه گچ میگویند. این کوه دارای معادن گچ نیز می باشد. در اسطوره های محلی میگویند که ضحاک در این تل قلعه داشته و آشیزخانه او در کوه گچ بوده است. وقتی در آنجا غذا میپختند آن را دست به دست میکردند تا غذای گرم به ضحاک برسد. البته میتوان بخشی بزرگنمایی را در این اسطوره دید ولی پرسش بزرگ این است که ضحاکی که امروزه میشناسیم ربطی به این منطقه ندارد و از طرفی دلیلی نداریم که قدیمی ها و پدران ما سینه به سینه دروغ هایی را بافته باشند. همانطور که فردوسی هم با دیدگاهی صادقانه میخوانیم و دلیلی نداریم که ایرانی ها مثل یونانی ها به دلیل احساس کمبود و خلا  دست به افسانه سرایی زده باشند. در مورد آثار باستانی تل ضحاک میدوانیم که بسیاری از این راه به زندگی آن چنانی رسیدند و دزدی فراوان شد. دزدی اثار باستانی چیز جدیدی نیست برای من بیشتر این افسانه محلی است که محل پرسش است. آیا ریشه دار است یا می تواند تنها ساخته ذهن روزگاران باشد؟ داستان های محلی می تواند ریشه بخشی از تاریخ را بخوبی روشن کند. مثلا همان مثل نه کاکای جعفریم نه میدونیم برمک کجاست می تواند برآمده از فرار برمکیان در زمان ستمگری تازیان باشد  و چه بسا دستگاه نادانی تازیان در به در و ده به ده در پی ایشان بودند.

با پوزش فراوان از شما بابت متن طولانی.