تاریخ و جغرافیای غارهای تاریخی ایران
پیش نویس
. . . . این صفحه بزودی کامل می شود. . . . . .
لیست غار های ایران
استان آذربایجان شرقی
غار آغ بولاق، در قره‌چمن، بستان‌آباد،
غار کبوتر یا هامپوبیل، در جنوب شرقی مراغه و در مجاورت روستای موردی چای،
استان آذربایجان غربی
غار سهولان،
غار کرفتو، تکاب،
غار کهریز، کهریز، تکاب
استان تهران
غار گل زرد، لار، تهران،
غار رود افشان، در امتداد جاده فیروز کوه و نرسیده به دلیچای،
استان چهارمحال و بختیاری
غار یخی، کوهرنگ شهرکرد،
استان خراسان رضوی
غار مغان، در جنوب شرق مشهد و در دره دامغان،
غار زری، مشهد،
غار کارده، روستای کارده مشهد،
غار مغان، روستای مغان، مشهد،
غار فاس، دشت بیاض، گناباد،
غار قباد، روستای شیخ کاتلو، قوچان،
غار مزدوران، مزداوند، شهرستان سرخس،
غار بزنگان، بزنگان، شهرستان سرخس،
استان خراسان شمالی
غار کنه گرم، روستای حسن‌زو، بجنورد،
غار گنج کوه، روستای جندی، بجنورد،
غار سلیمان، شهرستان شیروان،
غار پرقیستان، در منطقه عمومی اسفراین و در مجاورت روستای گسک،
استان زنجان
غار کتله خور، زنجان،
استان فارس
غار وراء، جهرم،
غار سنگ اشکن، جهرم،
غار بونیز، جهرم،
غار شاپور، کازرون، فارس،
غار اسکان، کازرون ،فارس،
غار سنگتراشان، جهرم،
استان قم
غار کهک، قم،
استان کرمان
غار ترنگ، در شهرستان بافت و روستای طرنگ،
غار میرزا، شمال شرقی رفسنجان روستای ده رن،
استان کرمانشاه
غار کاوات، جوانرود،
غار قوری قلعه، پاوه،
غار پراو، در شمال شرق کرمانشاه و دامنه کوه پراو،
استان کهگیلویه و بویر احمد
غار کبوتر، تراب، لنده، کهگیلویه، دهدشت،
غار مس، خونگاه، آب‌سیاه، یاسوج،
استان مازندران
غار کبجاکچال، دو آب، نکا،
غار کلکچال، آمل، مازندران،
غار هوتو، بهشهر،
غار کمربند، بهشهر،
غار دانیال، سلمان شهر (متل قو)، تنکابن،
غار یخ‌مراد
استان مرکزی
غار قلعه جوق
غار عین‌هو، روستای رباط، اراک،
غار چال نخچیر، واقع در شمال شرقی شهرستان دلیجان و نزدیک به راه دلیجان ـ نراق،
غار کهک، واقع در راه دلیجان اراک، در محل دو راهی سلفچگان و مجاور روستای کهک،
غار چال‌نخجیر، موقت، نراق،
استان همدان
غار علی صدر، همدان
غار کیارام، قدیمی ترین مکان زندگی بشر ــ غار کیارام یک یا غار وسط دل دل، در ۶ کیلومتری شرق روستای فرنگ از توابع دهستان فارسیان، بخش گالیکش شهرستان مینودشت استان گلستان، با مختصات طول جغرافیایی ۳۸ – 55 و عرض جغرافیایی ۱۳ – 37 و ارتفاع از سطح دریا ۷۰۵ متر قرار دارد. غار کیارام دو، با مختصات طول جغرافیایی ۴۷ – 55 و عرض جغرافیایی ۱۴ – ۳۷ است، در غار کیارام دو تنها دو عدد فسیل استخوان و چند قطعه سنگ چخماق پیدا شده است.
این غار برای دومین بار در سال ۱۳۷۹ خورشیدی توسط هیئت بررسی و شناسایی غارهای استان گلستان به سرپرستی جبرئیل نوکنده مورد بازدید، بررسی و مطالعه قرار گرفت. اولین فصل بررسی و باستان شناسی غارهای استان گلستان در سال ۱۳۷۹ با هدف شناسایی غار های پیش از تاریخ و مکان های استقراری و ثبت آن ها در فهرست آثار ملی کشور انجام گردید. عمده حوزه مطالعاتی آن، شهرستان مینودشت و بخش گالیکش بود. حاصل این همچنین در پژوهشها، تعداد ۲۶ دهانه غار و پناهگاه صخره ای کشف شده است، از این تعداد ۲۰ دهانه غار دارای آثار استقرار های مختلف فرهنگی بودند، و در یک غار مصنوعات و ابزار های سنگی کشف گردید. دیگر غارهای این منطقه بدون آثار استقراری مشخص از دوره پارینه سنگی بودند.
غار وسط دل دل در ادبیات باستان شناسی به غار کیارام یک مشهور است، زیرا هیئت علمی دانشگاه کمبریج از روستای کیارام به غار دسترسی پیدا کردند، به همین علت نام روستای کیارام را بر روی غار نهادند، در حالی که این غار در گویش محلی «دره چفت» خوانده می شود و جزو روستای براین است. غار کیارام با مشخصات «اثر تاریخی غار وسط دل دل» در تاریخ ۲۲/۴/۷۹ به شماره ۲۷۲۲ و با قدمت پارینه سنگی میانه و عصر آهن و اسلامی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
مشخصات غار کیارام ــ در جلوی غار یک رودخانه فصلی وجود دارد، که ۷ متر پایین تر از کف غار است. ارتفاع دهانه غار در بلندترین نقطه در حدود ۲۴۰ سانتیمتری و کمترین ارتفاع در انتهای آن حدود ۲۰ سانتیمتر است، عمق غار در حدود ۲۴ متر می باشد. از انتهای غار تا ۵/۱۹ متری از دهانه غار، از سقف غار قطرات آب می چکد که در نتیجه آن یک بستر آهکی را تشکیل داده است. کف غار صخره ای بوده و به علت استفاده مستمر برای سکونت دام (گوسفند و بز و…) پوشیده از فضولات می باشد. نور کافی در داخل غار وجود دارد، که تقریباً تا انتهای آن روشن است.
سقف غار از جنس رسوبات سنگی آهکی است، و رگه های زمین ساختی به طرز جالب مشخص روی هم قرار گرفته است. بخشی از سقف غار فرو ریخته، و آثار ریزش و آوار در کف غار کاملاً مشهود می باشد. در دهانه غار رگه های سیاه رنگ براقی دیده می شود، که در استفاده مستمر و استقرار طولانی به وجود آمده است. دسترسی به غار بسیار آسان و مسیر رسیدن به آن دشوار نیست. دسترسی آسان، نزدیکی به منبع تأمین آب (رودخانه فصلی جلوی دهانه غار)، روشنایی نسبی داخل غار، امنیت و موقعیت جغرافیایی آن، از جمله ویزگی هایی است که سبب برتری این غار و علت استفاده دراز مدت و پیوسته آن در طول تاریخ و استقرار در آن شده است. اطراف غار پوشش جنگلی انبوه و متراکم دارد.
مصنوعات و ابزار های سنگی این غار شامل تراشه ابزار های کوچکی است، که مشابه مصنوعات و ابزار های سنگی فرهنگی موستری غار های زاگرس و غار تشیک تاش ازبکستان است. بقایای جانوری به دست آمده شامل گاو وحشی، گوزن قرمز و کرگدن است. غار کیارم تنها محوطه پارینه سنگی است، که بقایای کرگدن در آن شناسایی شده است. بقایای جانوری بدست آمده حاکی از وجود یک محیط جنگلی در اطراف غار است. این غار مورد سکونت گروه های شکار و جمع آورندگان غذا بوده است. طبق نظر مک برنی، احتمالاٌ این مکان به دوره پارینه سنگی میانه(حدود ۱۰۰ هزار سال پیش) می رسد، و احتمالاٌ طی یک دوره میان یخچالی یا طی یک دوره کوتاه گرم و در آخرین دوره یخچالی مورد استفاده انسان بوده است.
غار وسط دل دل قدیمی ترین غار مسکونی در شمال کشور (گیلان، مازندران و گلستان) محسوب می گردد. تاکنون سه غار به نام های کمربند، هوتو(هاتو) و علی تپه در بهشهر مازندران شناسایی و مورد کاوش باستان شناختی قرار گرفته اند، که غار وسط دل دل (کیارام) از همه آن ها قدیمی تر است.
نشانه گردونه مهر ــ بر دیواره صخره ای سمت راست دهانه غار (ضلع شمالی)، نگاره گردونه مهر که در داخل یک دایره حجاری شده است، دیده می شود. قطر تقریبی دایره حدود ۱۰ الی ۱۵ سانتی متر و عمق حجاری بین ۱ تا ۳ میلی متر متفاوت می باشد. جهت حرکت ضلع ها یا شاخه های گردونه مهر در جهت حرکت عقربه های ساعت است. گردونه های مهر هندی (که تیره دیگر از قوم آریایی هستند) بر خلاف جهت حرکت ساعت می باشد. متاسفانه به علت گذشت زمان و جنس صخره ها این نگاره در حال کم رنگ شدن و نهایتاٌ محو کامل می باشد.
غار چنشت گنج است
این غار تاریخی، یکی دیگر از اسرار آمیزترین پدیده های تاریخى بیرجند است، که در کوهستان های باکران کوه، که با دره های، سبز و زیبای خود میدرخشد، در ۶۰ کیلومتری جنوب شهرستان تاریخی و دیدنی بیرجند، نزدیک روستایی به نام چنشت قرار دارد. روستای چنشت با مردمی مهربان و دوست داشتنی، مانند تمام قهستان و جنوب خراسان، منطقه ای خشک و کوهستانی و نسبتا سرد است. با چشم انداز بسیار قشنگ رو به بیابان گسترده کویر لوت، از بلندی روستای چنشت، روستا های متعددی را میبینیم، با اسامی تاریخی و زیبا، مانند، گل، گیو، گز، اصغر و…، که بسیار تماشایی هستند. در جای جای این منطقه آثار تاریخی فراوان پیدا می شود، از مساجد روستاها گرفته تا قلعه ها و خانه ها. مثلا در یک بیابان وسیع بین روستاهای، گز و گیو، هزاران قطعه سفال ساده و رنگی منقوش روی زمین ریخته است، که معلوم نیست دلیل آن چیست، چون این تکه سفالها مربوط به چند دوره تاریخی می باشد. این غار و دیگر مناطق باستانی باید مورد بررسی دقیق علمی با دانش قرن ۲۱ قرار گیرند، تا گوشه هایی مختلف از تاریخ مفصل و پر ماجرای ایران بزرگ، بیشتر نمایان و خواندنی تر شود.
غار چنشت نسبتا بزرگ با بیش از ۶۰ متر طول است، با فضا های متفاوتی، که در لابلای قطعات بزرگ سنگ های کوهستانی تشکیل شده، این فضاها گاه عریض و به ارتفاع زیاد، گاه بسیار تنگ و عبور از آن بسختى انجام مى شود. ورودی غار شکاف بین سنگها میباشد، و امکان داخل شدن برای یک نفر را دارد، چند متر جلو تر از ورودی، باید از شکاف دیگری به پایین رفت، و سپس دالان های متعدد، که گذر کردن از آنها مشکل است. نور وروشنایی به درون غار نمی تابد، و تاریکی مطلق حکفرماست. درون غار سکو های متعددی وجود دارد، و بر روی بعضی از آنها، اجساد سالم مردمی قرار گرفته، که گویی خوابیده اند، زیرا غار در منطقه خشک و سرد قرار دارد. آثار حیات متفاوتى از قبیل سفال، چوب، پارچه و چرخ نخ ریسى در آن مشاهده شده است، وجود این اشیاء و دیوار هاى گچى برخى از نقاط آن بیانگر این مطلب است، که از این غار به عنوان پناهگاهى در زمان های مختلف استفاده مىشده است.
این آرمیدگان و اشیاء مربوط به هزار سال پیشند، و چه بسا گذشته های دور تر. در راه رو های مختلف غار قسمت هایی را با ساروج، که نوعی مصالح ساختمانی محکم قدیمی مانند سیمان امروزیست، مسدود کرده اند، که جالب است. به گفته مردم محلی در سال ۵۷ تعدادی خارجی برای اولین بار با وسایل لازم غار نوردی، به درون غار رفتند، و بعضی وسایل و اشیاء و لوازم تاریخی را خارج کرده و بردند، لازم است ادارات و سازمان های مربوطه نسبت به این موضوع تحقیق نمایند، تا اگر این اموال ملی توسط بیگانگان از کشور خارج گردیده، برای باز پس گیری آنها اقدام شود. در ضمن گروهی متخصص به درون غار بفرستند، تا تحقیقات بیشتری به عمل آید، و با باز نمودن ساروجها شاید، اسرار و اشیاء تاریخی بیابند، که زینت بخش موزه های ایران عزیز گردد. شاید زمانی هم پیش آید که توریست های بیشمار خارجی بیان ببیننئد.
روستایی چنشت درخشش دیگری است، روستای با صفای چنشت با مردم ایرانی اصیل، که بسیار مهربان و خوبند، با معماری خاص خود در دامنه کوهی زیبا، قرنها در تاریخ ایران بزرگ می درخشد. فرهنگ عالی که نشان از ایران باستان دارد، و همچنین آداب و رسوم بی نظیر، پوشاک محلی رنگارنگ سنتی، شرایط اجتماعی تک، اقتصاد ویژه نمونه روستایی، که زمینی بکر در دل ایران است. روستای چنشت و غار شگفت انگیز چنشت نعمت های ندیده گرفته شده تاریخ ایران هستند، که می توانند منبع درآمدی عالی از توریست و بازدید علاقمندان تاریخ ایران برای کل این منطقه باشد.
غار چهل چاه
غار دیگرى شهرستان بیرجند است، در آن اجساد ۱۴ نفر مرد و زن و کودک دیده می شود، که احتمالاً پساز پناه بردن به غار، در آن را گل گرفته و راه فرار آنها را بسته اند.
عکس طرح موزه ای از انسان اولیه در غار، عکس شماره ۴۱۰۴ .