تاریخ و جغرافیای شهرستانهای تاریخی ایران

در پست های مختلف وبلاگ تعریف هایی از تاریخ را نوشته ام، که اینها در شهرستان های کوچک اتفاق افتاده اند، بهمین جهت لازم دیدم که شرح کوتاهی از آن شهرستان هم بنویسم. البته تمام شهرستان های ایران سابقه تاریخی مفصل و شیرین دارند، ولی من فقط می توانم تعدادی را بنویسم، امیدوارم جوانان باهوش هر شهر و روستا، از تاریخ دیار و مردمان خودشان بنویسند. ما ایرانیان کلی تاریخ گفته نشده داریم، نوشتن و تدوین آنها، از وظایف مهم تاریخ نویسان نوین ایران است.

تاریخ و جغرافیای شهرستانهای تاریخی ایران بزودی پست می شود

شهرستان تنگستان

از دلاوران تنگستان نوشتم، بهمین جهت لازم دیدم از شهرستان تنگستان، شهرستانی با سابقه تاریخی مفصل به تحریر در نیامده هم تعریفی داشته باشم. شهرستان تنگستان در استان بوشهر قرار دارد، شهر بوشهر از بنادر بزرگ و مهم تاریخی ایران است، که در دوران هایی از تاریخ به عنوان مرکز بنادر جنوب کشور شناخته می شد. شهرستان تنگستان شامل بخش ساحلی به مرکزیت دلوار، تنگستان میانی یا شمالی بمرکزیت اهرم، تنگستان کوهستانی بمرکزیت … در وب های عزیزان تنگستانی دیدم: در لهجه محلی تنگسون و منسوب به تنگستان را تنگسیر می گویند. کلمه ‌‍‍‍تنگ به معنی جای کم عرض فاصله اندک میان دو کوه راه کوهستانی است، در نام هایی مثل تنگ ارم (تنگ رم)، تنگ بید خون، تنگ پست چمه تنگ تمبتا (Tombeta) تنگ چله و تنگ حنا، که همه در استان بوشهر هستند. همچنین بیش از سی نقطه در مناطق و شهر های مختلف ایران، با کلمه تنگ ترکیب شده دیده می شود. واژه ستان نیز پسوند مکان است، و بر روی هم تنگستان به معنی جای کم عرض، فاصله میان دو کوه و سرزمین دارای تنگه های کوهستانی است. این منطقه را بدان جهت تنگستان گویند، که اولا‍ً داری کوه های صعب العبور در قسمت های شمالی است، ثانیاً این نقطه در میان دریا و کوه واقعه شده است. این رشته کوه از غرب به شرق و بموازی دریا کشیده شده اند. فاصله بین کوه ها و دریا در نقاط مختلف کم یا زیاد می شود، و بواسطه تنگی فضا میان کوه و دریا این منطقه را تنگستان گفته اند، بدیهی است که کلمه تنگسیر نیز در اصل اسم مکان مثل سردسیر، گرمسیر، بردسیر و غیره، اما این واژه به صورت عام به اهل تنگستان اطلاق می شود.

برای پی بردن به کلمه تنگسیر و تنگستان به نام دیگری توجه می کنیم، به نام خنسیر (خنه سیر) خنه سیر، نژادی و قومی است در استان بوشهر، که از روستای کری (Karri) و کلات تنگستان ساحلی تا روستای چاه پهن، هدکان ‹‹هدکو›› لاور، بریکان ‹‹بریکو›› بالنگستان ‹‹گلستان›› و دهستان کبگان پراکنده است، در روستای مرکزی استان نیز در محله جبری سکونت دارد. واژه خنه سیر را خنده سیر، سیر خانه، سیر خنازیر، نیز گفته اند، که به نظر نمی رسد این واژه ها و معانی آن درست باشند، و بعضی گفته اند: چون به واسطه ظلم و ستم حاکم محلی یا بر اثر خشکسالی های مداوم خانه و کاشانه خود را ترک کرده و جلای وطن نموده اند، آنها را خنه سیر، یا خانه سیر، نام نهاده اند. البته این مطلب بعید هم به نظر نمی رسید، کلمه ‹‹خن›› و ‹‹خنه›› در فارسی و پهلوی به معنی خانه، سرا، جای باز و جای وسیع است، و بدون تردید کلمه ‹‹خنه سیر›› و ‹‹خنسیر›› به معنی جای وسیع است، و چنان که می دانیم هر اندازه که از منطقه ساحلی و فاصله اندک بین کوه و دریا به طرف مشرق پیش برویم، فضا وسیع تر می شود، تا آنجا که دیگر کوه دیده نمی شود، یا فقط دامنه های کم ارتفاع به نظر می آید. اگر این استدلال را بپذیریم می توان گفت، که دو واژه تنگسیر و خنسیر متضادند، اولی به معنی جای کم عرض و دومی به معنی وسیع و عریض است. در آثار سیا حان و سفر نامه نویسان، نام اصلی تنگستان را ‹‹تنگسیر›› نوشته اند، اما بعد ها تنگستان را در معنی اهل تنگستان گفته اند، خنه سیر به معنی محل خانه نیز می باشد.

محمد ابراهیم کازرونی، متخلص به نادری، که در زمان محمد شاه قاچار، مامور بررسی و مطالعه بنادر و جزایر خلیج فارس شده بود، در کتاب خود نوشته: تنگستان بلوکی است که در جنوب صحنه دشتستان و در شمال بلوک اهرم و خورموج و در مشرق بندر بوشهر واقع است ….. وضع وقوع تنگستان چنین است که کوهی متوسط در سمت شرق بوشهر به چهار فرسنگ بعد واقع است، و قبله آن در جایی به قدر ربع فرسنگ و در جایی نیم فرسنگ گریو و ماهور رملستان است، و در قبله آن نیز بعضی اماکن به تنگستان است دوازده فرسنگ می شود.

یکی از دیوانیان پادشاهی قاجار که ظاهراً یک افسر مهندس بود، از طرف محمد شاه مامور تهیه گزارش از جنوب ایران شد، به بوشهر، دشتی، دشتستان و تنگستان سفر کرده بود. در کتاب خود به نام سفرنامه از جنوب ایران نوشته: مجملاً این بلوک در وسط دریا و زنجیره کوهی که از شمال کشیده شده است به جنوب واقع است، و از کوه های مزبور الی دریا، مسافتی ندارد و بسیار تنگ است، و کوه های مزبور نیز ارتفاعی ندارند، لیکن بسیار مکان های مشکل دارد، که صاف و راست به طور دیوار بریده شده است. ….. هوایش بغایت گرم است، و از تسمیه تنگنای آن عرصه، پی به مسم‍ا برده می شود، یعنی از اسم این بلوک می توان فهمید که چگونه تنگ است، که مسمی به تنگستان شده است. حاکم بلوک مذکور، عالیجاه باقر خان ولد مرحوم احمد شاه خان تنگستانی از جمله طوایف پولادی است. مردم تنگستان به شجاعت و دلاوری شهره اند. رویداد های تاریخی بسیار مهم و آگاه و غم انگیز در این منطقه وجود داشته است. در هنگام حمله دوم دولت انگلیس به بوشهر، دلاوران تنگستانی به فرماندهی باقر خان تنگستانی، در بوشهر جانبازی های بسیار کردند، در این جنگ نا برابر و تن به تن فرزند رشید باقرخان یعنی احمد خان تنگستانی شهید شد، از آن پس تا زمان شهادت رئیس علی و تاکنون تنگستان و تنگستانی به عنوان مظهر مبارزه و مقاومت در برابر نیروی بیگانه شناخته شده است. باقر خان تنگستانی دوم فرزند علی خان با انتشار روز نامه جنوب تهران در ۱۲۸۹ خورشیدی، به شدت با استبداد عصر قاجار و معاهده ۱۹۱۹ وثوق الدوله به مبارزه پرداخت. توجه: این مقاله را از چند وبلاگ برداشتم، عزیزان که متن و مقاله ای در این باره دارند، در صورت امکان لینک یا مقاله را لطف نموده ارسال دارند، تا با نام خودشان در این وبلاگ پست نمایم.