انقلاب مشروطیت در تنکابن
معرفی و بررسی سه رساله
نگارش: هما ایمان پرور برگه شماره 1210.
سرزمین تنکابن، در گذشته های بسیار دور، بخشی وسیع از خاک رویان باستانی را تشکیل می داد. با روی کارآمدن سلسله قاجار و پیدایش محال ثلاثه، که از سده هفتم هجری قمری در متون تاریخی مازندران به رستمدار نامبردار شده بود، تا زمان فروپاشی قاجار، اتحاد خود را با نواحی کجور و کلارستاق حفظ کرد.
تنکابن به علت قرار گرفتن بین مازندران و گیلان، فراز و نشیب های فراوانی را در طی ادوار تاریخی گذراند. برخی از وقایع را در پیشینه خود ثبت کرده، پاره ای را به صورت شفاهی در خاطره مردمان این مناطق باقی گذاشته، حوادثی را همچنان در بوته ابهام یا فراموشی نهاده است. بنابراین پژوهش و بازخوانی درباره تاریخ تنکابن امری بایسته و ضروری می نماید.
بروز انقلابات سبب شد تا بسیاری از خاندان های حکومتگر و وابستگان به قدرت های پیشین، سلامت خویش را در سکوت و کناره گیری جویند. از این رو اینان به هیچ وجه حاضر به همکاری با پژوهشگران منطقه نبودند، زیرا در اختیار نهادن اطلاعات تاریخی را اصولاً به صلاح خویش نمی دیدند، و چون معیار ارزیابی و پذیرش افراد جامعه همراهی و همگامی با انقلاب بود، بهتر آن دیدند که به گوشه ای بنشینند، و لب از سخن فرو بندند، تا مگر از گزند حوادث روزگار بدور باشند.
نگارنده در پی پژوهش های منطقه ای و آشنایی با خاندان های کهن، به چند اثر درباره انقلاب مشروطیت در تنکابن دست یافت، که قطعاً جمع آوری و نشر آن، برگی بر اوراق انقلاب مشروطیت ایران تواند بود.
اثر نخست: رساله ای با عنوان رویدادهای مشروطیت تنکابن، به قلم درویشی ناشناخته است، که یک چند در لنگا ساکن و در کسوت روحانیت بوده، در علوم اسلامی دستی توانا داشت. از فحوای عبارات کتابش پیداست، که وی از علمای نامدار عصر خویش به شمار می رفته است.
نثر کتاب شیوا، روان و ساده است. اگر چه برخی از ترکیب های عربی مانند مأکول اللحم، معزی الیه، مؤمی الیه و کافر بالصراحه، هم در آن به کار رفته است. گاه نثر کتاب در عین سادگی و روانی به نثر مسجع می گراید. چنانکه مولف می نویسد:
"از طُرَف انباری و از نقود و درهم و دیناری و از رأس و اغنام بسیاری و از فسق و فجور معیاری می آورند، ( ص ؛ ۴۶)".
در این اثر، وقایع و حوادث مشروطه از زبان دو شخصیت یکی حاج سیاح و دیگری، حاج آقا میر بیان شده است. البته منظور از حاج سیاح خود مولف می باشد. نویسنده اثر به علت مخالفت با انقلاب مشروطیت، مشروطه خواهان را از طعن قلم خویش بی نصیب نساخته است. تسلط بر علوم اسلامی، اطلاعات وسیع از منطقه و از رجال آن بویژه بیان جزئیات وقایع انقلاب و موضع گیری های صریح، شک ما را به یقین مبدل می سازد، تا نویسنده کتاب را یکی از روحانیون مخالف مشروطه بدانیم.
مؤلف کتاب که خود شاهد و ناظر جریانات مشروطه بوده، از این رو ما اطلاعات و آگاهی های سودمندی را درباره انقلاب مشروطیت تنکابن در اختیار ما نهاده است. این اثر بار اول به صورت گزیده در چاپ دوم « تاریخ تنکابن » به قلم آقای علی اصغر یوسفی نیا، و بار دیگر با حذف برخی مطالب آن در کتاب «مشروطه بی نقاب» از سوی انتشارات آرون چاپ و نشر یافته است. گردآورنده مشروطه بی نقاب مقدمه ای مسبوط بر آن نوشته است.
اثر دوم: رساله «جنگ ملت با دولت » است این اثر را عبدالباقی بن شیخ اسماعیل (مشایخی) طبیب امیر اسعد، که خود شاهد حوادث مشروطه تنکابن بوده، واقعه نگاری کرده است. نیای اصلی خاندان مشایخی در زمان صفویه از کوی بیدآباد اصفهان به تنکابن کوچید. مؤلف آغاز نهضت مشروطیت تنکابن را چنین توصیف کرده است:
"در سنه هزار و سیصدو بیست و چهار خروج ملت بر دولت بود، هر ولایتی مغشوش شد. دور دولت را احاطه نمودند، حقیر عبدالباقی بن شیخ اسماعیل علیه الرحمه هم جراح اطبای امیر اسعد بودم (عبدالباقی، ۱۳۲۵ ، ۲۱۵)".
عبدالباقی واقعات مشروطیت تنکابن را به صورت موجز بیان کرده است. نثر کتاب در عین سادگی دچار اغلاط املایی است. مانند کلمات احاته = احاطه، توصل= توسل.
از نوشته عبدالباقی پیداست، که وی با قواعد و هنجارهای زبان فارسی آشنایی نداشته، از این رو ارکان جملات کتاب مغشوش و آشفته است، و محور جانشینی کلمات رعایت نشده است. ویژگی سبکی نویسنده در پاره ای موارد جمع بستن کلمات مکسر با نشانه جمع فارسی است، مانند عقبه ها.
موارد فوق از ارزش رساله نمی کاهد، زیرا نویسنده وقایع مشروطه تنکابن را به رای العین واقعه نگاری کرده است، از این رو بسیار حائز اهمیت است. اختصار از ویژگی های این اثر است، شاید موجزترین رساله ای باشد، که تاکنون درباره مشروطیت تنکابن دیده شده است. نسخه ای از این اثر در کتابخانه شخصی ابوالحسن واعظی تنکابنی موجود است.
در یک نگاه کلی می توان دو اثر یاد شده را در بیان جزئیات وقایع، شبیه هم دانست جز اینکه اولی رساله ای مفصل و دومی مختصر است.
سومین اثر: شرحی است مفصل درباره یکی از وقایع مشروطیت تنکابن، که به قلم یکی از رجال خاندان خلعت بری به رشته تحریر درآمده است. این اثر از آن جهت حائز اهمیت می باشد، زیرا تنها منبعی است، که در آن حمله رشیدخان قوچانی سردار لشکر سالار الدوله (ابوافتح میرزا) به تنکابن، و کیفیت کشته شدن وی به دست مدافعین تنکابنی آمده است. اگر چه شادروان سید احمد کسروی مختصر آن را در تاریخ مشروطه خویش بیان کرده است، (کسروی، ۱۳۵۳ ، ۵۶۸).
این نوشته به جهت اشراف مؤلف به برخی وقایع بر سایر نوشته های معاصرین ترجیح دارد. نویسنده جنگ ولی آباد تنکابن، که بین سالار الدوله و قوای تنکابنی روی داده بود، به تفصیل بیان کرده است. مؤلف درباره جنگ ولی آباد می نویسد:
"سواران سالارالدوله به سرکردگی چند نفر از خوانین قوچانی از آن جمله، رشید السلطان به تفنگچیان تنکابن حمله و آنها را می کشند، که جعفر قلی خان و میرزا محمدخان سرتیپ هم در میان کشته شدگان بودند. فقط یک نفر از آنها نجات یافت، که من او را سال های بعد دیدم، (خلعتبری، ۱۳۶۲ ، ۱۱۳)".
…………….
تصویر درب مجلس ملی در دهه ۱۳۰۰ تهران، عکس شماره ۳۳۲۳.
برچسب‌ها: انقلاب مشروطیت، مشروطیت در تنکابن، هما ایمان پرور، تنکابن، رویدادهای مشروطیت، جنگ ملت.
…………….
توجه ۱: اگر وبسایت ارگ ایران به هر علت و اتفاق، مسدود، حذف یا از دسترس خارج شد، در جستجوها بنویسید: وبلاگ انوش راوید، یا، فهرست مقالات انوش راوید، سپس صفحه اول و یا جدید ترین لیست وبسایت و عکسها و مطالب را بیابید. از نظرات شما عزیزان جهت پیشبرد اهداف ملی ایرانی در وبسایت بهره می برم، همچنین کپی برداری از مقالات و استفاده از آنها با ذکر منبع یا بدون ذکر منبع، آزاد و باعث خوشحالی من است.
توجه ۲: جهت یافتن مطالب، یا پاسخ پرسش های خود، کلمات کلیدی را در جستجو های ستون کناری ارگ ایران بنویسید، و مطالب را مطالعه نمایید. در جهت دانش مربوطه وبلاگم، با استراتژی مشخص یاریم نمایید.
توجه ۳: مطالب وبسایت ارگ ایران، توسط ده ها وبلاگ و وبسایت دیگر، بصورت خودکار و یا دستی کپی پیس می شود، از این نظر هیچ مسئله ای نیست، و باعث خوشحالی من است. ولی عزیزان توجه داشته باشند، که حتماً جهت پیگیر و نظر نوشتن درباره مطالب، به ارگ ایران مراجعه نمایند.