تاریخ و جغرافیای اقوام ایرانی هیتی دست خوش تاریخ نویسی استعماری است، باید این تاریخ و جغرافیا توسط ایرانیهای حرفه ای، پژوهش و نگارش شود. آثار هیتی و نامهای آنها بخوبی نشان از آریایی ایرانی دارند، که باید بدرستی و بدور از دروغهای تاریخی و گاهشمار اشتباه بررسی و دانسته شود.
تاریخ و جغرافیای اقوام ایرانی هیتی
تصویر حاکمیت هیتی، عکس شماره 3741.
این برگه بشماره 854 پیوست لینک زیر است:
لوگو مراقب باشیم در دام تاریخ نویسی استعماری نیافتیم، عکس شماره 1606.
تاریخ و جغرافیای اقوام ایرانی هیتی
تاریخ و جغرافیای اقوام ایرانی هیتی
هیتی نام یک کیان ایرانی است، که در قرنهای 34 تا 39 گاه ایرانی در تراکیه بودند، و حکومت توانایی تشکیل دادند. هیتیان مردمی با زبان هیتی بودند، با ریشه زبان ایر که با اصطلاح اشتباه هندو ایرانی گفته شده. آنچه كه از زمان بررسي هیتی پيداست، در قبايل اوليه از ساختارهاي تاريخ اجتماعي بسر مي بردند، در قرن 34 گاه ایرانی توسط لابارنای یکم، رهبر قوم در فلات آناتولی ظاهر شد. البته لابارنا اصطلاحی بود، که هیتیان برای سران خود بکار می بردند، برخی تاریخ نگاران بر این باورند، که او و هاتوسیلی یکم شاه بعدی هیتی، در واقع یک شخص واحد بوده اند.
نامهای شاهان هیتی ایرانی است، آرتاتاما Artatama و توشراتا Tushrata و میتواسا Mitwasa دست کم بخشی ایرانی هستند. بعضي صاحب نظران تاريخي می گویند، آنها از دو جز «آرتا» و «تاما» به معنی «تخمه آرتا» یا «تخمه آشا» مي باشند، و مي توانند با نامهای «عاد» و «هود» با «هات» و «هیت» در پیوند باشند. در کتاب عهد عتیق هيتي بیشتر به صورت یکی از چند طایفه ای دیده می شوند، که اسرائیلیان آنها را در فلسطین دیدند، و نام ایشان چند بار در تورات آمده.
نقش برجسته هایی از زمان هیتیها در بخش جنوب شرقی آسیای صغیر و سوریه شمالی شناسایی شده، که گسترش و نفوذ فرهنگ هیتیها را مشخص میکند. جنوبی ترین محلی که از آن بقایای آثار معماری هیتیها کشف شده است، حاما Hama نام دارد، آنجا دوازده طبقه فرهنگی شناسايي شده، که طبقه های E-G تاریخی برابر قرنهای 33 تا 43 گاه ایرانی را نشان می دهند، و مشخص می کنند هیتیها از آغاز حكومت خود تا پایان، از این محل به عنوان آخرین قلمرو جنوبی خویش استفاده می کرده اند. آثار یافت شده در گل تپه هم نشان میدهد، حدود قرن 30 گاه ایرانی، هيتيها در آسیای صغیر مرکزی زندگی می کردند، و بعد از 250 تا 300 سال، حكومت خود را پايه گذاري كردند، تا اينكه در قرن 38 گاه ایرانی، از فریگیها شکست خوردند.
مرکز هیتی، شهر شاتوش یا با گویشهای هاتوس و خاتوش در خم رودخانه قزل ایرماق امروزی بود. شهرهای دیگر هیتی مانند نسا و آرینا، آشکارا نامهایی ایرانی داشتند. همچنین شهر سَلَم یادآور سلم پسر فریدون است، شاید اورشلیم نیز به معنی شهر سلم باشد. هیتیها معروف به مهارتشان در ساختمان و استفاده کردن از ارابه و از پیشروان عصر آهن و ساخت مصنوعات از آهن بودند.
تاریخ و جغرافیای اقوام ایرانی هیتی
دوره های هیتی
هیتی را به چهار دوره قراردادی پادشاهی تقسیم کرده اند:
ــ پادشاهی قدیمی هیتی قرنهای 33 تا 35 گاه ایرانی.
ــ پادشاهی میانی هیتی قرنهای 35 تا 36 گاه ایرانی. حدود اوایل قرن 35 هیتیها بابل را اشغال و غارت میکنند.
ــ پادشاهی جدید هیتی قرنهای 36 تا 39 گاه ایرانی.
ــ دولت شهرهای مستقل نو هیتی قرنهای 39 تا 43 گاه ایرانی. و اشغال بدست کیمریها.
حكومت قدیم ــ حاكمان اين دوره، خود را از نسل پادشاهی به نام لابارناس Labarnas می دانستند، گفته می شود تاریخ هیتی ها با او آغاز می گردد. هیچ کتیبه موثقی از این پادشاه باقی نمانده، ولی در مدرکی تأیید می شود، وی دولت آرزاوا Arzawa را به تصرف در آورده بود، ولي محل دقیق آن مورد بحث است.
از جانشین لابارناس به نام هات توسی لیس Hattusilis اول، در دوره های بعد، به عنوان شاه کوسارا نام برده می شده، به نظر می رسید که هات توسی لیس در آغاز با حكومت یام هاد Yamhad، که پایتخت آن در حلب (به هیتیایی حلپ) Halap بود، جنگيد، و یام هاد شکست خورد و خراجگزار دولت هیتی شد. در نزدیکی شهر باستانی کادِش که امروزه به آن تل نبی Tell Nebi گفته میشود، در سال 3195 گاه ایرانی، نبرد سختی بین هیتیها و مصریان اتفاق افتاد، بعد از کشتار زیاد از طرفین، در نهایت مصریها پیروز شدند.
هاتوسیلی یکم قرن 34 گاه ایرانی، ادعا دارد، که قلمرو پادشاهی هیتی را تا کنار دریا (دریای سیاه یا دریای مدیترانه) گسترده است. او شهر الالخ و دیگر شهرهای سوریه را مطیع خود ساخت، و علیه اقوام ساکن ناحیه آرزاوا در باختر آناتولی به نبرد پرداخت. پس از هاتوسیلی یکم، نوه اش مورسیلی یکم در اواخر قرن 34 گاه ایرانی، به تخت شاهی هیتی نشست. مورسی لیس اول شهر آلِپ در سوریه را چپاول کرد، به دولت بزرگ اموری در بابل حمله برد، و آن شهر را تصرف و غارت کردند.
در هر حال فتحی بی فایده بود، و نتوانستند پیروزی خود را ادامه دهند، و بلافاصله با غنیمت و اسیر بازگشتند. اما بزرگترین دستاورد او پايان دادن به پادشاهی 300 ساله دودمان نخست بابل بود، پس از آن مجسمه طلایی مردوک را از آن شهر بیرون برد. مورسی لیس Mursilis پادشاه هیتی، پس از بازگشت از بابل، به دست هانتی لیس Hantilis به قتل رسید، در دوره او قلمرو هیتی ها از فرات تا حلب می رسید، و یک دوره کشتار توطئه ای آغاز شد، و وضعی برای آن دولت پیش آمد که کمتر از هرج و مرج نبود.
از ویژگی های سلطنت هانتی لیس، شکست های خارجی او بود، که از آن میان میتوان به شکست از هوریان اشاره کرد. هانتیلی یکم و زیدانتای یکم، آمونا پسر زيدنتا، هوزیا به پادشاهی رسیدند. در آغاز پادشاهی تِلی پینوس Telipinus هیتی در میان چهار حكومت محاصره شده بود، حكومتهاي آرزاوا در باختر، میتانی در خاور، کاسکیان در شمال، و کیزو واتنا در جنوب. پس از درگذشت تِلپینو، هیتی وارد دورانی می شود، که آن را دوره تاریکی نام نهاده اند، و آن دوره پادشاهی میانه هیتی است.
هیتیها پس از ضعف موقت، مجدداً قدرت بسیار به دست آورند، و در نتیجه عده ای از دول همجوار را از بین بردند، از جمله آنها پادشاهی هوریان Hurrites است. این دوره رشد هیتی ها با به سلطنت رسیدن تلی پینوس آغاز شد. او اعلامیه ای در مورد یک قانون دقیق جانشینی، و مقرراتی برای رفتار پادشاه و اعیان وضع کرد. به نظر می رسد قوانینی که به این ترتیب اعلام شد، تا آخرین روزهای امپراتوری هیتی مراعات گشت.
شاید از ویژگی های پادشاه مزبور این بود که نخستین کسی به شمار می رفت که با یک دولت خارجی عهد نامه بست. او را آخرین پادشاه سلطنت قدیم می دانند. از میانه های سلطنت او تا تودهالیاس Tudhaliyas دوم منابع تاریخی در دست نیست. از این دوره قباله های زمین با امتیازات ویژه که داری مهر شاه است، به جای مانده که نشان دهنده تدوام سلطنت در این دوره است.
دوره پادشاهي ميانه ــ يا دوره تاريكي، از اين جهت دوره تاریکی گويند، كه فقط نام پادشاهانی را، که در این دوره به پادشاهی رسیدند، دانسته شده و از اسناد و مدارک این دوره، چیزی در دست نیست. نام پادشاهان این دوره: آلووامنا، تاهوروایلی، هانتیلیدوّم، زیدانتای دوّم، هوزیای دوّم، مواتالییکم.
دوره پادشاهی نو ــ آغاز پادشاهی تودهالیای یکم، پایانی دوره تاریکی تاريخ هیتی است. در پی او، آناواندای یکم، تودهالیای دوّم، هاتوسیلی دوّم، به تخشت شاهی هیتی نشستند. سپس تودهالیای دوّم شاه هیتی شد، که متون تاریخی هیتی از او با عنوان تودهالیای کودک یاد می کند، او توسط گروهی از افسران هیتی کشته شد.
سوپیلولیومای یکم نیمه دوم قرن 37 گاه ایرانی، سیاستمدار و جنگاور بزرگی بود، او خدمت خود را بعنوان مشاور و امیر ارتش تودهیلیای سوّم آغاز کرد، و با این سمت دشمنان هیتی از جمله کاسکیان را شکست داد. سپس از فرصت به دست آمده از هرج و مرج در مصر در دوران فرعون آخِناتون سود جست و «کارکِمیش» (لبنان و سوریه امروزی) را تسخیر کرد.
پس از آن به آمورو حمله برد، و توانست آمورو و نیز میتانی را خراجگذار خود سازد. در بیوه فرعون اخناتون به شاه هیتی نامه نوشت، و درخواست کرد تا او پسرش را به مصر بفرستد، تا ضمن ازدواج با او، شاه هیتی بتواند پادشاهی مصر را نیز تصاحب کند. شاهزاده زانانزا در بین راه در پی توطئه ای از سوی مصریان به قتل رسید، و این ازدواج هرگز رخ نداد.
سوپیلولیوما که از این رویداد بسیار خشمگین شده بود، سربازان ارتش خود را در ایالات خراجگذار مصر در کنعان و شمال سوریه رها کرد، تا زمین های بیشتری را تسخیر کنند. بیشتر اسیران مصری که به هیتی برده شدند، حامل نوعی طاعون بودند، که می توانست مركزيت هیتی را به این بلا دچار کند. طاعون به کاخ پادشاهی هم سرایت کرد، و سوپیلولیوما و جانشین او آرنواندای دوّم، هر دو از این بیماری مردند.
آنگاه پسر کوچک سوپیلولیوما، با عنوان مورسیلی دوّم به تخت پادشاهی هیتی نشست. او در آغاز پادشاهی خود با شورشهای بسیاری روبرو بود، که بر همه آنها غلبه کرد. در دوران پادشاهی او، هیتی از دریای سیاه تا سوریه کشیده شده بود، و او حتی قادر بود تا میتانی را که خراجگزار آشور شده بود، مطیع خود سازد.
دوره پادشاهان بزرگ ــ به وسیله سوپی لولیوماس رهبر نظامی بزرگ ايجاد شد، بر تخت نشسته بود. وی مستقمیاً از اعقاب تلی پینوس از پادشاهان سلطنت قدیم بود، بیشتر به وسیله چند نام شخصی، از نوع هوریانی و سلطنت قدیم معلوم می شود. ولی پیوستگی آنها قطعی نیست، در این دوره نامهای خود پادشاهان هنوز اساساً به شیوه هیتیایی بود. ولی در موارد زيادی، پادشاهان نامهای مزبور را، پس از بر تخت نشستن بر خود می نهادند، و هوریانی ها نیز چنین رسمی داشتند.
به عبارت دیگر اعضای خاندان سلطنتی هیتیان، نامهای هوریایی روی خود می گذاشتند، و پس از رسیدن به سلطنت، نام هیتیایی بر روی خود میگذاشتند. چگونگی جلوس سوپی لولیوماس به نظر غیر عادی می آید، هر چند وی فرزند تود هالیاس سوم بود، و در بعضی جنگ ها همراه پدرش شرکت مي كرد.
دولت های نو ــ . . . بزودي . . .
تاریخ و جغرافیای اقوام ایرانی هیتی
زبان و فرهنگ
کشف سند ازدواج به شکل سنگ نگاره مربوط به حدود قرن 37 گاه ایرانی، در بغازکوی (Boḡazköy) واقع در آناتولی، با ذکر نام پادشاه هیتی و حاکم تمدن میتانی که فرمانروایان سرزمین‌هایی هستند، که مردم در آنجا به میترا، وارونا، ایندرا و اشوین‌ها متوسل میشوند، و آنها را میپرستند. این سند ظاهراً رسیدن موجی از اقوام ایرانی را به شمال غرب ایران تصدیق میکند.
خصوصیت هند و اروپایی زبان هیتی قطعی است، زبان ایشان با زبانهای پیرامون دریای مازندران خویشاوند است. وجود اعداد آریایی در متون آخایی، حضور اقوام آریایی ايراني را خيلي پيش تر از هزاره چهارم گاه ایرانی، در آسياي صغير و ميان رودان ثابت مي كند. معروف ترین و مهمترین نوشته به زبان آخایی، که در آن اعداد و مفاهیم و واژگان ایرانی دیده شده اند، متنی درباره تربیت اسب است.
همچنین شباهت واژگان آخایی از دیدگاه ریشه واژگان هیروگلیف با واژگان ایران جنوب شرقی، برای نمونه شباهت واژه آخایی «پاده Pade» با واژه « pad، Pes، Pedis» به معنی پا، نکته قابل توجهی است. این واژه شبیه واژه «پا» در فارسی امروزی نیز هست. امروزه در اینباره هیچ نوع ابهام و تردیدی باقی نیست، که زبان هیتی از زبانهای آریایی ايراني است، که از قدیمی ترین ایام، از سایر زبانهای این خانواده جدا شده است.
در امپراتوری هیتی، چند زبان دیگر از جمله پیش هیتیایی Proto – Hittite، آکدی، لوویایی Luwian، پالایی Palaic، هوریانی Hurian، میتانی Mittani، و سومری، استفاده مي شد.
نویسایی ــ نخستین آثار خط در گل تپه پیدا شد، و به نظر میرسد ساکنان تراک خط میخی بابلی و آکدی را از بازرگانان آشوری، که از حدود قرنهای 25 گاه ایرانی، به شمال ميان رودان آمده بودند، گرفته و سپس به صورت خط خود تکامل داده باشند.
تاکنون در بغازکوی 25 هزار لوح به دست آمده، که متعلق به آرشیو سلطنتی هیتیان بوده است. هيتيها برای نوشتن به زبان خودشان، از خط میخی آکدی استفاده می کردند، اما در کنار آن خط تصویری مستقل خودشان را داشتند. ممکن است اين خط را مهاجران اقوام آریایی ايراني هزاره های دوم و سوم گاه ایرانی، با خود آورده باشند، و برای امور مذهبی استفاده مي كردند. در هندوستان یک مُهر چرخی Rollsiegel پيدا شده، که شبیه این خط تصویری حک شده است.
در كول تپه و جاهاي ديگر، هزاران لوح خط ميخي پيدا شده، كه مشخص مي كند، هیتیها اسناد تاریخی خود را، به خط میخی و به زبان خود می نوشته اند. در قسمت بالایی تپه علیشار آثار فرهنگی هیتیها همراه با خط هیروگلیف یافت شده است. کشف یک کتیبه طولانی دو زبانه در قره تپه در 1947 بود، که کلید معمای اندیشه نگاری بی شماری را به دست داد، و کشف رومز را به مرحله کنونی رسانید، که در آن همه کتیبه ها، به جز قدیم ترین آنها، کما بیش قابل فهم شده است.
دین و آئین ــ در ادامه رشد و تكامل تاريخ دين و آئين، ادیان هوریان و هیتیان بر روی هم اثر متقابلی داشتند. بخش عمده ای از خدایانی که در یازیل کایا Yaziilkaja باقی مانده است، مطابق خدایان هوری اند، از 66 خدای نقش شده این حجاری، که در 2 رديف رو به روی هم جای گرفته اند، یک ردیف خدایان زن و یک ردیف خدایان مرد هستند. الواح بغازکوی تنها ما را از نام خدایان و مراکز پرستش آنها آگاه می سازد.
هنر و فن ــ از صنعت و هنر دوره سلطنت قدیم هات توساس، چیزی جز ظروف سفالین نيست. تندیس سازی با امپراتوری آغاز می شود، ولی با فروپاشی آن پایان نمی یابد. از دولتهای بعدی کتیبه های زياد صخره ای، تندیس ها و نقوش برجسته ای جدا از تندیس سازی هات توساس وجود دارد. در طبقه سوم علیشار، سفالهای هیتیها دیده میشود، که عموماً با لعاب قرمز و قهوه ای و نقوش هندسی و با استفاده از رنگهای سفید و قهوه ای ساخته شده است.
هیتیها افزون بر این نوع سفال، از رنگ قرمز براق با جداره بسیار نازک نیز استفاده میکرده اند. پیکرک های سمبولیک که با حلقه هاي گل احاطه شده، و وسط آن به شکل گاو یا گوزن است، و در قسمت پایین دو شاخ گاو آن را کامل می کند. این مجسمه های فلزی ارزش هنری دارند، و میتوان از آنها به عنوان علم یاد کرد.
از هیتیان حجاریهای فراوانی در زمینه مذهبی باقی مانده، که نامدارترین آنان، نقش برجسته دسته جمعی خدایان در یازیل کایا Yaziilkaja است. در آن هر یک از خدایان رسمی بر طبق مشخصات خود او نشان داده شده، و به وسیله سلاحی که حمل می کنند، و علامتی که روی دست پیش آمده او نقش شده و جانوری که بر روی آن ایستاده، متمایز گشته است. در هنر هیتیان تصویر خدای جو را با تبرش که می درخشد زیاد میبینیم. ایستادن خدایان روی حیوانات مقدس نیز زمینه ای هنری است، که بعداً در هنر آشوری و اورارتویی ظاهر می گردد.
حدود قرنهای 36 و 37 گاه ایرانی، از مصنوعات آهنی در قلمرو هیتیها در ارمنستان کنونی استفاده میشد، که این به عنوان نخستین شواهد مصرف این عنصر است.
سایت باستان شناسی #هاتوشا، پایتخت سابق امپراتوری هیتی، به دلیل سازمان شهری، انواع ساخت و سازهای حفظ شده (معابد، اقامتگاه های سلطنتی، استحکامات)، تزئینات غنی دروازه شیرها و دروازه سلطنتی، و مجموعه هنر صخره ای در یازیلیکایا قابل توجه است. این شهر در هزاره پنجم گاه ایرانی، از نفوذ قابل توجهی در آناتولی و شمال سوریه برخوردار بود. عکس شماره 6243.
……………
برچسبها: تاریخ هیتی, جغرافیای هیتی, اقوام هیتی, هیتیان ایرانی, هنر هیتی, پادشاهان هیتی, زبان هیتیان, فرهنگ هیتیان.
هشتگها: #هیتی, #هیتیان.
…………
تاریخ و جغرافیای اقوام ایرانی هیتی
مستندهای مربوط
مستندهای بیشتر را در آپارات و نماشا لینک آن در ستون کناری ارگ ایران
نماهنگ چند عکس از آثار هیتی
……………………….
توجه 1: اگر وبسایت ارگ ایران به هر علت و اتفاق، مسدود، حذف یا از دسترس خارج شد، در جستجوها بنویسید: تارنمای ارگ ایران، یا، فهرست مقالات انوش راوید، سپس صفحه اول و یا جدید ترین عکسها و مطالب ارگ ایران را بیابید.
توجه 2: جهت یافتن مطالب، یا پاسخ پرسش های خود، کلمات کلیدی را در جستجوهای ستون کناری ارگ ایران بنویسید، و مطالب را مطالعه نمایید، و در جهت دانش مربوطه این تارنما، با استراتژی مشخص یاریم نمایید.
توجه 3: مطالب وبسایت ارگ ایران، توسط ده ها وبلاگ و تارنمای دیگر، بصورت خودکار و یا دستی کپی پیس می شود، از این نظر هیچ مسئله ای نیست، و باعث خوشحالی من است. ولی عزیزان توجه داشته باشند، که حتماً جهت پیگیر و نظر نوشتن درباره مطالب، به ارگ ایران مراجعه نمایند.
ــ از نظرات شما عزیزان جهت پیشبرد اهداف ملی ایرانی در وبسایت بهره می برم، همچنین کپی برداری از مقالات و استفاده از آنها با ذکر منبع یا بدون ذکر منبع، آزاد و باعث خوشحالی من است.
پرسشهای خود را ابتدا در جستجوهای تارنما بنویسید، به احتمال زیاد پاسخ خود را می یابید
جهت آینده ای بهتر دیدگاه خود را بنویسید، و در گفتگوهای تاریخی و جغرافیایی و اجتماعی شرکت کنید.
برای دریافت فهرست منابع نوشته ها، در بخش نظرات زیر برگه مورد نظر پیام بگذارید.