تاریخ سران و بزرگان انقلاب مشروطیت و بزرگان تاریخی میهن را، هر ایرانی اهل تاریخ باید بداند. درصورت ندانستن اشخاصی بزرگی، که برای ایران و ایرانی نفس کشیده و تلاش کردند، هر آن ممکن است موجود بی ارزشی بتواند جای آنها را بگیرد، و بکشور و مردم صدمه های سخت جبران ناپذیر بزند، در تاریخ ایران این اتفاق زیاد افتاده است.
تاریخ سران و بزرگان انقلاب مشروطیت
تاریخ سران و بزرگان انقلاب مشروطیت بشماره 422 بزودی کامل پست می شود
اسعد بختیاری
علی‌قلی‌خان بختیاری (زاده ۱۲۳۶ – درگذشته ۱ آبان ۱۲۹۶) معروف به سردار اسعد بختیاری، از رؤسای روشنفکر و تحصیل کرده ایل بختیاری و فرمانده فاتحان تهران، در جریان انقلاب مشروطه در ایران بود.
علی‌قلی‌خان پسر سوم حسینقلی خان ایلخانی بود، که پس از به توپ بستن مجلس شورای ملی به فرمان محمدعلی شاه، به پشتیبانی از برادرش نجفقلی خان صمصام السلطنه و پسر عموی خود، ابراهیم خان ضرغام السلطنه، در اعتراض به این عمل برخاسته و پس از فتح اصفهان به دست سواران بختیاری، از راه عراق، خود را به بختیاری رسانده و شخصاً فرماندهی سواران بختیاری را، در فتح تهران و احیای مشروطیت، عهده‌دار شد.
وی در برهه ای از تاریخ ایران، در منصب وزیر جنگ و دوره ای نیز عهده‌دار وزارت داخله بود. از دیگر وقایع مهم در زمان حیات سیاسی علیقلی خان، اکتشاف نفت در مناطق جنوب و جنوب غربی فلات ایران، توسط کنسرسیوم دارسی، در استان خوزستان و چاه شماره یک مسجدسلیمان بود.
عکس و تابلو نقاشی سردار اسعد، عکس شماره ۵۴۱۱ .
یک قرن پیش در مسیر تاریخ، بزرگمردی ایستاده بر اریکه قدرت، پادشاهی در قبضه قدرت اوست. همین دیروز سلطان محمد علیشاه قاجار را از اریکه قدرت به زیر کشانده است. سه هزار جنگجوی شجاع بختیاری تحت فرمانش نظم و انضباط را در تهران پایتخت ایران برقرار کرده اند. و ما در این بازگشت بی پایان ملاحظه می کنیم، که سفرای روس و انگلیس شتابان پیش می آیند، آنان هم واقعیت را پذیرفته اند، آری پیشنهاد پذیرش پادشاهی ایران را به سردار بختیاری ارائه می دهند. نشریات اروپایی از سلسله پادشاهی جدیدی که بزودی در ایران تاسیس خواهد شد می نویسند، و از سردار اسعد بختیاری و قوم بختیاری یاد می کنند، که بزودی در ایران زمامدار حکومت خواهند شد.
آنان از اصالت آریایی و ایرانی این سلسله پادشاهی می گویند، و سفرای روس و انگلیس همچنان ایستاده اند، تا که این خبر مهم یعنی پذیرش پادشاهی ایران را توسط حاج علی قلی خان سردار اسعد بختیاری، به ممالک متبوعشان مخابره کنند، که ناگهان خان بختیاری از جای بر میخیزد، و با عصبانیت فریاد میزند، که نه نه هرگز من نه از روی خودخواهی و جاه طلبی به این قیام دست زده ام، و نه به تاج و تخت پادشاهی چشم دوخته ام، من از برای وطن و حاکمیت قانون جان و مال و هستی ایل و تبارم را به قربانگاه آورده ام، و فورا دستور میدهد مجلس بزرگان در بهارستان تشکیل، و برای پادشاه جدید چاره جویی کنند. این بزرگمرد در اوج قدرت از قدرت کناره گیری میکند، و تنها شش ما ه وزارت را آنهم برای تحکیم پایه های قدرت حاکمیت مشروطیت پذیرا میشود.
سردار اسعد بختیاری پدر انقلاب مشروطیت را باید تاثیر گذار ترین شخصیت در این انقلاب دموکراسی خواهانه به حساب آورد، چرا که پس از یکصد سال از وفاتش هنوزکه هنوز است در رابطه با نقش و جایگاه این شخصیت تحصیلکرده و دانشمند در محافل علمی بحث و مباحثه ادامه دارد. علیقلی خان سرداراسعد فرزند سوم از میان شش پسر و دوازده دختر حسینقلی خان ایلخانی بختیاری است. وی درعنفوان جوانی پس از شهادت پدرش در اصفهان به همراه برادر بزرگترش اسفندیارخان سردار اسعد اول گرفتار زندان مسعود میرزای ظل السلطان شاهزاده و حاکم اصفهان گردید. سبب قتل حسین قلیخان اقتدار نظامی وی بود، که دربار قاجار را سخت به وحشت افکنده بود.
علیقلی خان پس از یکسال با وساطت امین الساطان صدراعظم از زندان رهایی یافته به درجه سرتیپی نایل و بعنوان فرمانده گارد سلطنتی منصوب گردید. مشروطه خواهی وی از زمان گرفتاری اش در زندان اصفهان آغاز گردید، و در تهران با آزادی خواهان متعددی به چاره اندیشی در جهت استقرار حاکمیت قانون تماس حاصل کرده، به جمع آوری همدست در این راستا مبادرت نمود. این درست ۲۳ سال قبل از تحصن بازاریان و آزادیخواهان تهران در سفارت انگلیس و حرم شاه عبدالعظیم جهت خواسته عدالت خانه و در نهایت مشروطیت بوده است.
طی این سالها مذاکرات مربوط به احداث جاده ای جهت انتقال مال التجاره خارجی از بنادر جنوبی خوزستان از مسیر بختیاری میان خوانین بختیاری با شرکت موسوم به برادران لینچ انجام و این قرارداد با لحاظ کردن منافع بختیاری به امضاء رسید، احداث پل شالوکه تا سال های اخیر مورد استفاده بود، از جمله توافقات انجام شده و عملی شده این مذاکرات و قرارداد بوده است، که شخص سردار اسعد نظارت مستقیم بر این مذاکرات داشت.
با امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه قاجار و استقرار مشروطیت سردار اسعد به پاریس رفته و دو سال در آن سامان اقامت گزید. پس از وقایعی که منجر به تعطیلی مجلس و به توپ بسته شدن خانه ملت گردید. دوباره آزادی خواهان ایرانی مقیم خارج از کشور با محوریت حاج علیقلی خان سردار اسعد در محلی بنام کافه دولاپه در پاریس اقدام به چاره اندیشی کردند. مبارزات پراکنده داخلی خصوصا در تبریز بدلیل شناختی که تبریزیان از خوی جنایتکارانه و جاه طلبانه محمدعلیشاه در زمان ولایتعهدی و حکومت بر تبریز داشتند بتدریج آغاز گردید. ولی استعداد نظامی این قیامها هرگز در حد تهدید حکومت مرکزی نبود.
سردار اسعد از حضور لطفعلی خان امیرمفخم و نصیر خان سردار جنگ و خسرو خان سردار ظفر به همراهی تعدادی سوار در اردوی دولتی برای سرکوب آزادیخواهان تبریز سخت نگران شده فرصت را غنیمت شمرده یوسف خان امیر مجاهد را از پاریس به بختیاری اعزام و اقدام به جمع آوری نیرو و تجهیزات جهت مبارزه با استبداد محمد علیشاهی نمود. امیرمجاهد میان جعفرقلی خان امیر بهادر پسر ارشد سردار اسعد و نجفقلی خان صمصام السلطنه آشتی ایجاد کرده بنا بر خواست سردار اسعد صمصام السلطنه را وادار به حمله به اصفهان نمود. صمصام در میانه شک و تردید و ترس از قدرت گرفتن امیر مفخم و خاندان حاجی ایلخانی مصصم گردید هرچه سریعتر اصفهان را تصرف نماید. چنین شد تا که ۱۱۰سوار بختیاری با سرفرماندهی ابراهیم خان ضرغام السلطنه اصفهان را که تحت حکومت اقبالدوله کاشی، که ۴۵۰۰سرباز دولتی را در اختیار داشته و خود از جمله مستبدین شناخته شده بود، با شهامتی کم نظیر در تاریخ به تصرف در آورده و روز بعد صمصام السلطنه با هشتصد سوار بختیاری وارد اصفهان شده بعنوان حاکم جدید و آزادی خواه مصدر امور گردید. تصرف اصفهان در واقع کمر استبداد را شکسته و دو ابر قدرت وقت که منافع استعماری خود را در ایران با خطر مواجهه می دیدند سخت به تکاپو افتاده دست به اقداماتی زدند.
سردار اسعد بختیاری از چهره های مشهور سیاسی اجتماعی تاریخ معاصر ایران و از مفاخر ملی به شمار می رود. وی که از سران بزرگ مشروطیت بود، نقش زیادی در تحولات کشور به ویژه در دوران نهضت مشروطیت داشت. در خصوص زندگی و مبارزات وی نظرات متفاوتی ابراز شده است. در این نوشتار زندگانی وی را به اختصار بررسی می نماییم.
در کتاب تاریخ بختیاری در شرح احوالات وی این گونه آمده است: «…علیقلی خان سردار اسعد، چهارمین فرزند برومند حسینقلی خان ایلخانی کل بختیاری است… در سال ۱۲۷۴ ق/۱۸۵۷ م. در قشلاق بختیاری متولد شد» پدر سردار اسعد «حسینقلی خان ایلخانی» از رجال متنفذ دورن قاجاریه و ایلخانی بختیاری بود، که توانست با متحد کردن طوایف مختلف بختیاری به قدرت و موقعیت بزرگی در آن روزگار دست یابد. مادر سردار اسعد، «بی بی مهری جان، دختر نجف خان و نوه الیاس خان بختیاری» است. سردار اسعد در کودکی به تعلیم زبان فارسی و عربی پرداخت و بعدها مطالعات خود را در زمینه های دیگر تکمیل نمود. بنابر اصول تربیت ایلی فنون رزم، اسب سواری و تیر اندازی را در دامان طبیعت زیبای بختیاری فرا گرفت.
قدرت روز افزون حسینقلی خان ایلخانی موجب هراس حکام قاجاریه گردید، که در صدد نابودی وی برآمدند و نهایتاً به دستور ناصرالدین شاه و توسط ظل السلطان حاکم اصفهان به قتل رسید. (27 رجب ۱۲۹۹ ق/۱۸۸۲ م.) پس از قتل حسینقلی خان ایلخانی بلافاصله اسفندیار خان و علیقلی خان سردار اسعد که دو تن از پسران ارشد وی بودند، دستگیر شده و سپس به تهران منتقل و در آنجا زندانی می شوند. سردار اسعد پس از یکسال با وساطت امین اسلطان صدراعظم که روابط نزدیکی با بختیاری داشت از زندان آزاد می گردد، و در آنجا به ریاست جمعی از سواران بختیاری که عهده دار امور نظم و امنیت پایتخت بودند برگزیده شد. «سردار اسعد هنگام قتل ناصرالدین شاه در سال ۱۳۱۳ هـ.ش با درجه سرتیپی ریاست یکصد سوار بختیاری را داشت، و جزو اداره امور دیوانی بود»
در سال ۱۳۱۸ ق/۱۹۰۰م. سردار اسعد از راه هندوستان به مسافرت اروپا رفت و مدت دو سال در آن دیار اقامت داشت در این مدت زبان فرانسه را فرا گرفت و علاوه بر سیر و سیاحت، به مطالعه تاریخ و فرهنگ و قوانین اروپا پرداخت و در محافل رسمی و پارلمان های کشور های اروپایی حضور یافت، و به عنوان یکی از رجال سیاسی اجتماعی اشتهار یافت. بار دیگر در سال ۱۳۲۴ق/۱۹۰۶م. به منظور معالجه چشم به اروپا سفر کرد، و در همین سفر بود که با مشروطه خواهان آشنا شد، و در محافل آنها راه یافت. مشروطه طلبان از وی برای پیروزی نهضت مشروطیت کمک خواستند. تلگراف علما نجف مبنی بر حمایت از مشروطه نیز عاملی گردید تا سردار اسعد که روحیه آزادی خواهی و عدالت طلبی داشت، برای حمایت از مشروط راسخ تر گردد.
دکتر مهدی ملک زاده مورخ و از رجال مشروطیت در کتاب خود با «انقلاب مشروطیت ایران» در خصوص شخصیت سردار اسعد می نویسد: «سردار اسعد به اروپا مسافرت کرد و در پاریس پایتخت فرانسه که در آن موقع مهد تمدن و آزادی و اندیشه های تازه و نوین بود اقامت گزید و در اندک مدتی جذب افکار مترقی و آزادی خواهانه اطرافیان خود شد. چرا که از تجربه تلخی که از دوران استبدادی به خاطر داشت از صمیم قلب آرزو می کرد که روزی ایران از زیر یوغ استبداد رها شده و بتواند به یک آزادی واقعی و عدالت اجتماعی دست یابد»
عکس تابلوی پنجگانه «فاتحین تهران» که امروزه در کاخ صاحبقرانیه جای گرفته است. این تابلو به شیوه روایتی مرسوم زمانه رخداد های این جنبش اجتماعی را روایت کرده است، عکس شماره ۵۴۱۰.
فتح تهـران
پس از این وقایع سردار اسعد تلگراف هایی به برادر خود صمصام السطنه می نماید و از وی می خواهد با متحد نمودن بختیاری و گردآوری سواران برای حمایت از مشروطه عازم فتح اصفهان و تهران شوند، و خود نیز راهی ایران شد. او از راه هندوستان وارد خوزستان گردید، و سپس به بختیاری عزیمت نمود. فتح اصفهان به درخواست علما و روحانیون اصفهان صورت گرفت. سردار اسعد و بختیاری ها روابط نزدیکی با روحانی بزرگ اصفهان حاج آقا نوراله نجفی اصفهانی داشتند. بنا به گفته دانشورعلوی (از مشروطه خواهان) در کتاب تاریخ مشروطه ایران: «[سردار اسعد] با حاج آقا نوراله و دیگر آزادی خواهان عضو کمیته برای جلسه ای تشکیل داد، و تصمیم تصرف اصفهان به وسیله بختیاری ها در همین نشست گرفته شده بود». در این حال صمصام السلطه و ابراهیم خان ضرغام السطنه (از رجال نامدارمشروطه) به اتفاق سواران بختیاری اصفهان را فتح کردند.
بعد از فتح اصفهان سردار اسعد، رهبری سپاه بختیاری را برای فتح تهران به عهده گرفت. در کتاب تاریخ ایران نوشته حسن پیرنیا در مورد فتح اصفهان و تهران به دست بختیاری ها آمده است «علیقلی خان سردار اسعد، از روسای روشنفکر این طایفه [بختیاری] که در فرنگستان بود به اصفهان آمد و به دستیاری صمصام السلطنه، اصفهان را از دست قوای دولتی گرفت و ملیّون از چند طرف به عزم فتح تهران و برانداختن شاه عازم پایتخت شدند. و در جنگ مختصری که در قریه بادامک نزدیک کرج اتفاق افتاد، قوای قزاق و سیلاخوریِ حامیان شاه را شکست دادند و در صبح جمادی الاخری ۱۳۲۷ ق، وارد تهران شدند.» (25 تیر ماه ۱۲۸۸هـ.ش/۱۹۰۹م.) محمد علی شاه به سفارت روسیه پناهنده شد و حکومت مشروطه با خواست مردم اسقرار یافت. «روز آدینه بیست و پنجم تیرماه ۱۲۸۸ (۲۷ جمادی الثانی۱۳۲۷) در تهران روز پر جوشی بود… سردار اسعد و سپهسالار بهارستان را نشیمنگاه گرفته، و مردم دسته دسته به آنجا می شتافتند..»
پروفسور گارثویت نیز در همین زمینه می نویسد: «بختیاری ها در خلال سال های ۱۹۱۱ـ۱۹۰۵ در یک مسیر مهم و پر تشنج گام نهادند و رهبری جنبش مشروطیت ایران را به عهده گرفتند» و در جای دیگر ضمن اشاره به ویژگی های برجسته شخصیت سردار اسعد می گوید: «پر واضح است سردار اسعد می توانست که نقش والا و برجسته ای در جنبش مشروطیت ایفا کند.» سردار اسعد در کابینه اول مشروطه وزیر داخله بود و در آن شرایط بحرانی به شایستگی کشور را اداره کرد. همچنین در کابینه های بعدی برادرش صمصام السلطنه با رای مجلس شورای ملی رئیس الوزرا (نخست وزیر) حکومت مشروطه گردید. بختیاری ها در جنگ های پس از استقرار مشروطه نیز برای دفاع از حکومت مشروطه رشادت های فراوانی نشان دادند. مجلس شورای ملی دوران مشروطه به پاس خدمات سردار اسعد به کشور از او تجلیل و لوح سپاس ویژه ای به وی اهدا کردند. اما بعدها به دلیل بروز اختلافات فراوان میان مشروطه خواهان، ظهور چهره های جدید و دخالت های بیگانه ، سردار اسعد و بختیاری ها به تدریج از حکومت مشروطه کنار زده شدند.
عکس نیرو های قوم بختیاری در فتح تهران، عکس شماره ۵۴۱۳.
ویژگی های شخصیتی سردار اسعد: بی تردید سردار اسعد فردی آزادی خواه، وطن پرست و بیگانه ستیز بود، و در تاریخ و فرهنگ ایران زمین و بختیاری نقش ارزنده ای داشت، و به عنوان انسانی فرهنگ دوست و روشنفکر خدمات شایانی را در عرصه های فرهنگی و اجتماعی به ثمر رساند. ادبا و بزرگان تاریخ معاصر ایران از جمله علامه قزوینی، علامه دهخدا ، ملک الشعرا بهار، وحید دستجردی، دکتر مهدی ملکزاده (فرزند ملک المتکلمین) و… از شخصیت ممتاز وی تجلیل کردند.
سردار اسعد از چهره های حامی فرهنگ و هنر ایران بود. برای اولین بار در بختیاری مدارس جدید را تاسیس نمود، از جمله در مرکز استان چهارمحال بختیاری و جونقان اولین مدارس جدید را تاسیس کرد. و معلمینی را از تهران برای تدریس به منطقه اعزام داشت. وی علاقمند به نشر کتاب بود آثاری را از زبان فرانسه ترجمه نمود و به دستور وی کتاب تاریخ بختیاری تنظیم گردید. بسیاری از جوانان بختیاری به تشویق و با همت وی برای تحصیل به خارج اعزام شدند. شخصیت آرام و عدالت جوی وی باعث گردید که در بختیاری به عنوان میانجی مورد قبول همه باشد و برای رفع اختلافات ایل پیشگام بود. علیرغم دیدگاه های متفاوتی که در خصوص شخصیت و مبارزات سردار اسعد گفته شده است، وی به عنوان یکی از اسطوره های سرزمین بختیاری همواره مطرح است.
سردار اسعد در روز پنج شنبه ۱۴ محرم ۱۳۳۶ ه.ق. برابر با ۱۹۱۷ میلادی در حالیکه از هر دو چشم نابینا و زمین گیر شده بود درگذشت. جنازه اش از طرف دولت با تشریفات رسمی و احترام نظامی در حالی که جسد وی روی توپ حمل می‌شد تشیع گردید و به اصفهان منتقل گردید و با احترام و شکوه خاصی در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد.
در روز ۱۹ بهمن ۱۲۸۷ انقلابیون به کمک محمدولی خان تنکابنی و یپرم خان رشت را تسخیر کردند. پس از آن تمام گیلان به تصرف آزادی خواهان در آمد. به موجب این پیروزی آنها رونوشتی به سفرای خارجی نوشتند، که نزاعی با شاه ندارند و فقط در صدد احیای مشروطه اند. صدای انقلاب رشت به گوش شهرهای دیگر ایران و کشور های آزاد جهان رسید، و باعث دلگرمی مجاهدان تبریز شد. ستارخان و باقرخان تلگراف های مهیجی ارسال کردند، و متحصنین سفارت های عثمانی و انگلیس به جشن پرداختند.
محمد ولی خان تُنِکابُنی
محمدولی‌خان تُنِکابُنی ۱۳۰۵-۱۲۲۵ خورشیدی معروف به سپهدار تنکابنی، سپهدار حکمران گیلان، سیاست مدار و پنج دوره رئیس الوزرای ایران. وی پسر حبیب‌الله خان سردار و نوه محمدولی‌خان ساعدالدوله از سرداران محمد شاه قاجار در محاصره هرات بود. او ابتدا ساعدالدوله و بعد نصرالسلطنه لقب داشت و در دوران جنبش مشروطه به سپهدار اعظم ملقب بود. او یکی از دو فاتح معروف تهران در جریان انقلاب مشروطه بود، فاتح دیگر سردار اسعد بختیاری است.
وی در ابتدا از سرداران محمد علی شاه بود و حاکم منطقه تنکابن بود، که توسط شاه به حکومت گیلان منصوب شد. در شکستن بست مشروطه خواهان در مسجد شاه و در کشتار آزدیخواهان تبریز نقش ایفا کرده بود. بعدها با محمد علی شاه اختلاف پیدا کرد، و به املاکش در تنکابن رفت. در دوران استبداد صغیر آزادیخواهان گیلان بدلیل اینکه وی فنون نظامی را می‌دانست، و با محمد علی شاه هم اختلاف داشت او را به عنوان رهبر برای فتح تهران برگزیدند. وی توسط کمیته ستار و میرزا کریم خان رشتی مغز متفکر و گرداننده واقعی حوادث، در راس مجاهدین گیلان قرار گرفت. او بعد از پیروزی نهضت مشروطه لقب سپهدار گرفت.
عکس سمت راست محمد ولی خان تُنِکابُنی، عکس چپ یـِپرم داویدیان گانتاکتسی معروف به یپرم خان ارمنی از انقلابیون و یکی از رهبران نظامی انقلاب مشروطه است، عکس شماره ۵۴۱۲.
اولین فتح تهران توسط نیرو های سردار اسعد بختیاری، و نیروهای سپهدار محمد ولی خان تنکابنی در ۲۸ تیر ۱۲۸۸ بود، شاه و اطرافیانش به سفارت روس پناه بردند. اسماعیل خان قشقایی معروف به صولت‌الدوله وی یکی از مقتدرترین ایلخان‌های ایل قشقائی بود. قوم قشقایی در تمام مراحل فتح تهران دوشادوش نیرو های سردار اسعد بختیاری جنگیدند.
نخستین بار در ۱۲۸۸ هجری خورشیدی رئیس‌الوزرا شد، و تا ۱۲۹۴ هجری قمری که با لقب سپهسالار اعظم به این مقام رسید، چهار بار دیگر رئیس‌الوزرا بود. در دوره رضا شاه پهلوی بسیاری از املاک و اموال او را گرفتند، و بالاخره خودکشی کرد. خانواده او نام خانوادگی خلعتبری را برگزیدند.
سردار بی‌بی مریم بختیاری
بی بی مریم بختیاری دختر حسینقلی خان ایلخانی، خواهر علیقلی خان سردار اسعد و همسر ضرغام السلطنه بختیاری و مادر علیمردان خان بختیاری از زنان مبارز عصر مشروطیت است. زاد روز ۱۲۵۳، درگذشت ۱۳۱۶ خورشیدی، آرامگاه تخت فولاد, تکیه میرفندرسکی، اصفهان.
عکس سردار مریم بختیاری در سال ۱۳۱۳ خورشیدی، عکس شماره ۵۴۱۴.
او از زنان تحصیل کرده و روشنفکر عصر بود و به طرفداری از آزادیخواهانِ جنبشِ مشروطه برخاست. وی به مثابه زندگی ایلیاتی در فنون تیراندازی و سوارکاری ماهر بود و چون همسر و جانشینِ خان بود عده‌ای سوار در اختیار داشت و در مواقع ضروری به یاری مشروطه خواهان می‌پرداخت.
نقش بی بی مریم در فتح تهران ــ بی بی مریم، یکی از مشوقین اصلی سردار اسعد بختیاری برای فتح تهران محسوب می‌شد. وی طی نامه‌ها و تلگراف های مختلف بین سران ایل و سخنرانی‌های مهیج و گیرا، افراد ایل را جهت مبارزه با استبداد صغیر (استبداد محمدعلی شاهی) آماده می‌کرد، و همواره، به عنوان یکی از شخصیت های ضد استعماری و استبدادی عصر قاجار مطرح بوده است.
بی بی مریم بختیاری، قبل از فتح تهران، مخفیانه با عده‌ای سوار وارد تهران شده و در خانه پدری حسین ثقفی منزل کرد. به مجرد حمله سردار اسعد به تهران، پشت بام خانه را که مشرف به میدان بهارستان بود سنگربندی نمود و با عده‌ای سوار بختیاری، از پشت سر با قزاق‌ها مشغول جنگ شد. او شخصاً تفنگ به دست گرفت و با قزاقان جنگید. نقش او در فتح تهران، میزان محبوبیتش را در ایل افزایش داد و طرفداران بسیاری یافت، به طوری که به لقب سرداری مفتخر شد، مشروح در کتاب "خاطرات سردار مریم".
ستار خان سردار ملی
ستارخان ملقب به سردار ملی، از سرداران جنبش مشروطه خواهی ایران از شهر تبریز استان آذربایجان. زادروز۱۲۸۳ قمری / ۲۸ مهر ۱۲۴۵خورشیدی / ۱۸۶۶ میلادی، درگذشت ۲۸ ذی الحجه ۱۳۳۲ / ۲۵ آبان ۱۲۹۳ / ۱۶ نوامبر ۱۹۱۴ (حدود ۴۸ سال)، آرامگاه شهر ری – باغ طوطی در جوار شاه عبدالعظیم. والدین حاج حسن قره داغی، همسر فاطمه، فرزندان یدالله، سلطان، معصومه.
عکس ستار خان، عکس شماره ۵۴۱۵.
از گفته ها: "من می‌خواهم هفت دولت زیر پرچم ایران باشد"
ستارخان با نام اصلی ستارخان قره‌داغی از سرداران جنبش مشروطه ایران ملقب به سردار ملی است. وی با ایستادگی در برابر نیروهای دولتی ضد مشروطه در تبریز جانفشانی های بسیاری کرد. ستار قره‌داغی سومین پسر حاج حسن قره‌داغی در روستای بیشک ورزقان در آذربایجان به دنیا آمد. وی در مقابل قشون عظیم محمدعلیشاه پس از به توپ بستن مجلس شورای ملی و تعطیلی آن که برای طرد و دستگیر کردن مشروطه خواهان تبریز به آذربایجان گسیل شده بود، ایستادگی کرد و بنای مقاومت گذارد. ستارخان مردم را بر ضد اردوی دولتی فراخواند و خود رهبری آن را بر عهده گرفت و به همراه سایر مجاهدان و باقرخان سالار ملی، مدت یک سال در برابر قوای دولتی ایستادگی کرد، و نگذاشت تبریز به دست طرفداران محمدعلیشاه بیفتد.
باقر خان سالار ملی
باقر خان، مشهور به سالار ملّی، جز قهرمانان ملی ایران ، و از مبارزان جنبش مشروطه است. او، فرزند حاج رضا بنا، در سال ۱۲۴۰ شمسی در محله خیابان تبریز زاده شد. شغل وی بنّائی بود ولی در جریان مشروطیت به مجاهدین پیوست. ریاست مجاهدین محله خیابان تبریز را بعهده داشت. پس از به توپ بستن مجلس، به دستور انجمن ایالتی همراه با ستارخان به جنگ مسلحانه با قشون دولتی که تبریز را در محاصره داشت، پرداخت. همزمان با او، ستارخان در محله امیرخیز، محله دیگر تبریز، با دولتیان جنگ می‌کرد. در اثر همکاری او با ستّارخان کار مشروطه طلبان پیشرفت کرده و تبریز از محاصره درآمد. پس از پیروزی مجاهدین، مجلس شورای ملی باقرخان را به لقب سالار ملی ملقب ساخت، و از او تقدیر نمود.
عکس از راست به چپ: ستارخان، سیف‌الله بهاری، باقرخان، عکس شماره ۵۴۱۶.
. . . ادامه دارد . . .
سبز= جنگل های شمال ایران، سفید= آسمان شفاف مرکز ایران، قرمز= سرخی فجر خلیج فارس