تاریخ مسئولیت و عشق بطبیعت در ایران
پیش گفتار
می شنویم و می بینیم که عده ای سود جو جنگل ها را قطع می کنند و پول می گیرند، عده بیشتری رودخانه ها و دریاها، مخازن زیر زمینی آب را بشدت نابود می کنند. سود جو ترها با دود کش کارخانه های خود هوا را آلوده می کنند، نشت های نفت همه جا را در خود گرفته و سیاهی آن آخر عاقبت بدی را برای آینده بشر رقم می زند. مقابل تلویزیون می نشینیم و ضمن خوردن تنقلات می بینیم، که باد و باران کشاورزی اینجا و آنجا را نابود کرده است، می بینیم سیل و سونامی خانه ها و مردم را از بین می برد. فقط برای سرگرمی می بینیم، چه روزی نوبت ماست، و آن روزی است، که دیگر کسی نیست که بداد ما برسد.
عکس دودکش کارخانه، که امروزه در همه جا بفراوانی دیده می شود، عکس شماره 7015.
طبیعت چیست و کجاست؟
تا همین سی، چهل سال پیش قبل از شکل گیری کلان شهر های صنعتی، واژه طبیعت به معنای سرشت و مزاج بکار می رفت، می گفتند فلانی طبعش گرمه یا طبیعتش سرده. معادل این اصطلاح در زبان های غربی NATURE از ریشه NAT نوچ Nuch معروف زبان ایرانی به معنای زایش، زاد، که گویای خاصیت ذاتی یا جوهر هر چیز بوده است. در گذشته ها بویژه در دورانی که تمدن بشر در اشکال قبیله ای و فئودالی بود عناصر طبیعت در زندگی و بافت شهرها حضور گسترده داشتند. شهرها و روستاها از خاک هر اقلیم روئیده بود، خانه ها و بازار و تولید تماماً از طبیعت بوده و از آن الهام می گرفتند. شهرها کوچک هر کدام بویی داشتند، توده های اهل هر دیار وابسته به خاکشان بودند، زندگیشان دانشگاه آنها بود، بریدگی و تضاد بین شهرها و روستاها نبود. طبیعت و سرشت همه جا بود، در باغچه حیاط خانه، جویبار کوچه، در جنگلها و بیابان های پاک بیرون شهر.
تاریخ تمدن، تکامل تاریخ را پشت سر گذاشت، و قرن تولید انبوه را پیش آورد و ماشین را وارد زندگی بشر ساده کرد، اول از همه نشاط کار دسته جمعی را از انسان گرفت و او را ماشین کسل و مصرف کننده پر خواه کرد. اینها دست بدست هم داده و با شیفتگی سرعت که در ذات بشر است در هم آمیخته شد، و سپس انسان به دنبال شهر های رویایی و پیشرفته دوید و دوید، تا طی یک قرن و چند نسل، آرام آرام این انسان زاده طبیعت از طبیعت دور شد. طولی نکشید که برجها، اتوبانها، ماشینها، آلودگیها و احساس ضعف در مقابل تازه ها این درک را بوجود آورد، که چیزی کم است. از اینجا به بعد ناگهان اصطلاح طبیعت به فضا های بیرون شهر مانند، کوه، جنگل، بیابان، و دریا و خونه گلی اطلاق شد، و غریبی در ذهن ها جا باز خوش کرد، که شهرها جزئی از طبیعت نیستند. دیگر احساس می شد فضای یک سوپر مارکت قسمی از طبیعت نیست، هر چند بخشی از محصولات مورد نیاز ما از طبیعت آمده و در آن باشد. نگاره زیبای گله گاوی تمیز که شادابند، بر پاکت های صنعتی لبنیات افتاده و منظری دل انگیز و رویایی از فضای بکر و خیالی دارد، اما فقط بدست گرافیست ها بر بسته های رنگارنگ و فریبنده نقش بسته است.
سرعت و رقابت، آسفالت و بتن، آهن و شیشه، قیر و سیمان، فلز و پلاستیک، و غیر و غیره، با ظاهر پیشرفت، در کمتر از نیم قرن بر طبیعت 5 میلیارد سالی بکر و زیبا پیروز شده است. اولین نمونه های زیستگاه بشر به موزه ها رفته و آخرین نمونه آن مانند خونه گلی رقابتی سخت و ناعادلانه با تکامل خانه سازی دارند. یک امٌـای بزرگ مانده، که دیگر آدمیان احساس می کنند با طبیعت غریبه هستند، و خیلی سریع از طبیعت خسته می شوند، و می خواهند به مجموعه محیط زیست شهر نشینی، یا همان غده متراکم و در حال توسعه که دیگر جزء طبیعت نیست باز گردند. می بایست به این غده های بدخیم و کلان شهرها نام ضد طبیعتANTI NATURE بدهیم، زیرا با گسترش آنها تعادل عناصر که میلیونها سال بر سیاره حاکم بوده به خطر افتاده است.
در تغذیه امروز، ظاهر بینی، راحت طلبی، طعم های کاذب، بر شناخت طبیعت خوراک غالب شده اند، و جا را برای تشخیص کیفیت و ذائقه یا ذوق درست تنگ می کند. پوشاک امروز با مواد نفتی و شیمیایی درست شده که نشان دهنده رنگ های هویت بیگانه است، الیاف طبیعی و پشم و پنبه که پوشش های واقعی هستند، فراموش گردیده اند. اگر بحث آلودگی هوا پانزده، بیست سال است شروع شده، بحث آلودگی صوتی چند سالی بیش سابقه ندارد، آلودگی تصویری هم مدتی است از راه رسیده. ساختمان های بیقواره و رنگ های بی تناسب، نور های تند و زننده با ته رنگ سفید و سرد و کور کننده، تازه این غیر از تصاویر غیر قابل تحمل تابلوها و تلویزیون های بزرگ خیابانی است. بعد هم نوبت آلودگی موجی می رسد، با دکل های برق فشار قوی و مخابرات که اثر آنها بر قلب و سلسله عصبی و نخاع دیرتر اعلام خواهند شد.
در این میان سازمان های طرفدار محیط زیست و N.G.O های با اسم و رسم که از درون همین کلان شهرها سر در آورده اند، می خواهند کاری بکنند. اما بدلیل شکاف عمیقی که بین ضد طبیعت ها و طبیعت پیدا شده قادر به کار مفیدی نیستند، و نهایتاً در دیوان سالاری و عملیات نمایش متوقف شده اند، دلیل این است که هنوز صورت مسئله مشخص نشده. انوش راوید عقیده دارد، بجای دیدن و درک تکامل تمدن که شیوه زندگی بشر را چنین درست کرده، ذهن را نباید فقط مشغول نظریه نجات جنگلها و یا گونه های در حال انقراض و یا پدیده زباله ها کرد. مثلاً بطری های خالی نوشابه و پاکت های رنگارنگ شیمیایی محصولات غذایی مصنوعی دور ریخته شده، منظره زیبا و رمانتیک طبیعت بکر را خراب کرده، اینها چیز هایی هستند که بسرعت جذب عناصر محیط نمی شوند، و باید هر چه زود تر جمع آوری و از جلوی چشم دور شوند. اما نکته اینجاست که به کیفیت محتویات این بسته ها که با نظم در فروشگاه ردیف شده اند کمتر توجه می شود، در واقع ظاهر بینی مانع کل نگری و واقع بینی بر صورت مسئله شده است، که نباید اینگونه باشد.
باید کمی از بیرون مثلاً از اینجا به این تمدن ضد طبیعت نگاه کرد، شهر های امروز سلول های متراکم و بیماری هستند، که به شکل سرطانی بزرگتر شده و فضای بیرون خود را بلعیده اند. مقایسه قیمت زمین در مرکز و بیرون این شهرها خود گویای شدت این بیماری است، آپارتمان کوچکی با مصالح غیر طبیعی در طبقه چندم، چندین برابر قیمت یک مزرعه تولیدی است. مهم تر آنکه طبیعت درون آدم های مقیم شهر های ضد طبیعت، تحت تأثیر روند عجولانه تحولات راحت طلبی کاذب و جاذبه های چشمی و سطحی قرار گرفته است. این موضوع باعث شده سازگاری جوهری طبیعی از انسان دور گردد، و نیز هر چه پیش تر رفته آدمها به این روند بیمار گونه وابسته تر می شوند. به این وابستگی های تحمیلی و عادت های شهری جدید، نام امکانات و راحتی داده شده است، و دائم به آنها افتخار میشود. ولی همین امکانات خارج شدن از این بیماری را مشکل تر کرده، و در ضمن ذهن را هم اسیر توهم پیشرفت و توسعه نموده است، در واقع فقط سرطان و نابودی پیش می رود.
بهتر است باز هم به تعریف واژه طبیعت برگردم، که اختلال معانی پیدا نشود، در ابتدای مقاله نوشتم که اصل معنای طبیعت، طبع و سرشت عناصر یعنی آرایش منظم فرمول های علمی است که، خاک، آب، آتش، باد، در دایره زندگی بر قرار می کند. پس طبیعت به معنای تعادل هم می باشد، باید به یاد آورد که آب و گل بشر هزاران سال در گذر تاریخ پا خورده، و آتش و آب که اندازه شان رمز تندرستی است، و تعادل و باد که همیشه ما را به سبکی گذشتن و پرواز می خواند. بنظر می آید هر تلاشی که برای نجات طبیعت است، اول باید از طبیعت درون خود شروع نمود، و از شیوه زندگی بظاهر مدرن، همه مشکلات امروزی بشر مثل بیکاری، آلودگی، تورم، اضطراب، افسردگی، اعتیاد و بیماری های جدید، که از درون همین آدمیزاد مثلاً پیشرفته بیرون آمده است. با این نگرش عمیق است که جریان های طبیعت گرا و کل نگر، خواهند توانست در سطح جهانی راه گشایی منطقی کنند.
تغذیه سالم، پوشاک طبیعی، معماری با مصالح سبک، زندگی متناسب با اقلیم و فصل، سفر به طبیعت بکر، جابجایی و بیرون رفتن از چنبره روزمرگی، پرهیز از مواد شیمیایی، ورزش و خصوصاً کار بدنی برای تولید و خود کفایی، کار های در اولویت هستند، که همگی ما اینها را می دانیم و می شناسیم. ولی شتاب فزاینده تخریب طبیعت حیات بخش بحدی است، که بسیاری از کوشش های فردی هم در آینده نزدیک به هیچ عنوان جوابگو نخواهند بود. باید زودتر بفکر دهکده های سازگار با استفاده از نیروی های طبیعی مانند، خورشید، باد، آب و نیروی عضلانی باشیم، تمدن آینده بر اساس مدیریت نوین انرژی است، که در آینده بینی توضیح داده ام. با مدیریت نوین خواهیم توانست قوانین سازگاری را بصورت علمی ـ تجربی از نو کشف کنیم، سازگاری و تعادل، قوانین بسیار ساده و قابل درکی دارند، که اساس هنر زیستن ملتها در طول تاریخ بوده و خواهند بود. این ها قوانین کیهانی و ازلی هستند، که مشمول مرور زمان نمی شوند، سبکی و تعادل از شروط لازم برای تعالی و رشد را دارند.
امروزه پیشرفت های خطی قرن گذشته و رقابت فلسفه قرن های تاریخی، تمام زندگی آدمها شده است، که اساس آن بر سلطه جویی انفرادی قرار دارد. در نتیجه وحشت از آینده، اضطراب، فرسودگی روحی، وابستگی عاطفی به اشیا غیر طبیعی، احساس سنگینی جسم و نیاز به دارو است. نظریه پیشرفت خطی از تبعات رنسانس و تاریخ اروپا و غرب در گذر از فئودالی سیاه به بورژوازی سفید بوده است. تکامل تاریخ اجتماعی به آنها کمک کرد، که دوران رکود قرون وسطی مملو از خرافات و انحطاط کلیسا را پشت سر گذاشته، و عقلانیت غیر مذهبی را تجربه کنند. رنسانس دروغی که به دنبال هلنیسم دروغی ترسیم شد، فاقد بعد معنوی لازم برای رشد و تکامل چرخه ای است. در این سرعت خطی، راستای پیشرفت هم تعیین نگردید، چون درک و تحلیلی از آن نداشتند، در قرن سنت گریزی مشروح توضیح داده ام. نظریه پیشرفت خطی، ماهیتاً بین طبیعت درون و طبیعت بیرون شکاف انداخته، و همین شکاف عامل اضطراب و در نتیجه باعث سلطه جویی بیمار گونه بر جهان هستی می گردد.
سئوال این است چکار باید بکنیم؟ پاسخ: شناخت تاریخ و تاریخ اجتماعی واقعی بدور از دروغها و درک معرفت عرفانی است، که در قاره کهن هزاران سال سابقه دارد.
از ابتدای قرن 21 بصورت جدی بررسی علل پیدایش شکاف های ضد طبیعت با طبیعت درون و بیرون، موضوع تحقیقات تخصصی غرب شده است، در قاره کهن و ایران بزرگ ما نیز ناگزیر به این بررسی هستیم. شکاف بر آینده نگری اجتماعی قاره کهن و ایران زخم بدخیم انداخته است، زیرا با هیاهوی ماشین و شتابزدگی در پیشرفت خطی، شرقی ها از آرامش و مراقبه تاریخی بیرون شده اند. هر چند که اکنون ظاهراً دوران فراموشی، لغزش و پریشانی است، اما فرمول های تاریخی اجتماعی می گویند، جهان در گذر تمدنی است. بدین جهت مردم قاره کهن هر روز بیشتر به سنتها و تاریخ و مکاتب عرفانی روی میآورند، این سنتگرایی فعلاً بیشتر جنبه تفننی و نمایشی دارد. ولی به آرامی به سمت پا گذاشتن درون سنتها پیش می رود، مانند فزونی علاقمندان به زندگی طبیعی در خونه گلی. نمایش رنگی مسابقه جهانی شدن حوصله ها را بسر آورده، پیشرفت و سرعت دارد شیفتگی آوری خود را از دست می دهد، با دانایی قرن 21 متوجه می گردیم که بیشتر فرساینده و نابود کننده هستند. با درک و فکر سازی، شهر های رویایی را در گذشته، حتی گذشته های خیلی دور و از عمق تاریخ می جوییم، مثل اینکه آرام، آرام به دوران جدید نزدیک می شویم. دوران بازیابی سرشت خویشتن و این سرشت همان طبیعت است، شناخت این سرشت هر چه باشد خیر و خوبی دارد، پیوندی بعد از دوری است، این پیوند جواب شکاف دو طبیعت و درمان زخم خواهد بود.
عکس طبیعت زیبای جل چلاسر نزدیک خانه انوش راوید، عکس شماره 3340.
سفرهای مسئولانه در طبیعت
این نوع سفر ها را اکو توریسم یا توریست اقتصادی می گویند، که مجموعه باید ها و نباید ها در گردش می باشد، که متعاقب آن لذت سفر برای گردشگر و افزایش رفاه مردم محلی است، رعایت اصول ساده آن باعث کاهش اثرات منفی بر جامعه محلی و فرهنگ های بومی و یاری مردم منطقه می گردد، محیط زیست و طبیعت شناسایی می شود، و همچنین تشویقی جهت حفاظت بیشتر زیستگاه های جانوری و گیاهی در محیط بازدید می باشد. بسیاری از کشورها به این نوع توریسم و گردشگری اهمیت فراوانی می دهند، مثلاً در هندوستان از دیدن تعدادی میمون و چند جانور دیگر در یک پارک حفاظت شده سالانه حدود ده ملیون دلار در آمد حاصل می شود و این در صورتی است که مخارج نگهداری آنها که توسط مردم محلی انجام می شود هیچ است، در کنیا در آمد حاصل از تماشای یک دسته فیل بیش از نیم ملیون دلار در سال است در حالی که قیمت شکار یک فیل ده هزار دلار است. در بعضی از کشورها و سرزمین ها که امکانات گردشگری در طبیعت را فراهم نموده اند درآمد حاصل از آن بسیار بیشتر از توریسم عادی است، و میانگین درآمد گردش گری از یک پارک طبیعی 20 برابر کشاورزی از همان محیط است به علاوه اشتغال زایی خیلی بیشتر دارد. در صورتیکه بی آبی مشکل کشاورزی در ایران است ولی اکو توریسم در کشور زیبای ما جاها و امکانات فراوانی دارد، بسیاری از کشورها عمده درآمد شان از اکو توریسم است. سود حاصل از توریسم به جیب شرکت های بزرگ مسافربری و هتل ها می رود اما گردشگری در طبیعت یا اکو توریسم بیش از هشتاد درصد پول حاصل به مردم محلی تعلق می گیرد.
در غرب مازندران و شرق گیلان خونه گلی اولین سازمان گردشگری سالم در طبیعت را راه اندازی نموده است که خیلی مورد استقبال مردم و مسافران قرار گرفته. امید است این قبیل تشکیلات ساده مورد حمایت قرار گیرند و کار و تعداد آنها گسترش یابد تا این بخش مهم از ایران که تعریف آنرا در وبلاگ جل و چلاسر نموده ام نگین گردش گری شود.
باید توجه داشت که با گردش در روستاها و طبیعت کمترین آسیب به مردم بومی وارد شود، به زبان ها و فرهنگ های گوناگون و زیبای مردم احترام گذاشته و از بحث های بیهوده ضد خواسته آنها در مسائل فرهنگی خوداری گردد، کاملاً احتیاط شود به محیط زیست گیاهی و جانوری آسیب نرسد. با رعایت موضوعات گفته شده انوش راوید در این سفارش می بایست گردش گری در طبیعت ایران وسیله ای شود برای بالا بردن دانش خود و مردم بومی و افزایش علاقه توریست ها و مردم محلی به یکدیگر و همچنین کمک به حفاظت بیشتر طبیعت و سنت های زیبای نقاط مختلف ایران عزیز تا در نهایت این کار مهم تداوم پیدا کند. زیبایی و گوناگونی زبانی و فرهنگی در ایران بزرگ زبان زده همه کشور هاست و این برکتی است که جغرافی ـ تاریخ برای ما به ارمغان داده است بنا بر این باید برای حفظ آنها کوشید، بدین جهت لازم می شود گردشگران در طبیعت و روستاها و سنت های ایرانی با مردم بومی گفتار و رفتاری داشته باشند که مردم ارزش بیشتری برای زبان و فرهنگ خود قائل شوند و در حفظ آن بکوشند.
در سفر های مسئولانه طبیعت گردی نکاتی را باید توجه داشت، در منطقه زباله نریخت و اقدامات لازمی را که می دانید انجام داد، هر کجا که می روید اثری مخرب از خود نگذارید، هیچ گونه گیاه و جانور و اشیاء که پیدا می کنید و یا توجه شما را جلب می کند دست نزده و یا از منطق خارج نکنید. غیر از دانستن آگاهی های کلی که این نوشته در اختیار شما قرار می دهد از قوانین و مقررات منطقه بپرسید و آگاهی داشته باشید و به آن ها احترام بگذارید، بدین منظور می توان در اینترنت و سایت ها جستجو مانند گوگل و یاهو و غیره ابتدا در مورد جایی که می خواهید بروید اطلاعات بگیرید و یا از سازمان های مربوطه برگه آگهی تهیه نمایید و نیز از کار گزاران محلی پرس جو کنید. در محل هایی مخصوصی که برای اقامت و یا چادر زدن آماده کرده اند بسر برید، و برای درست کردن آتش و پخت غذا از جای ویژه این کار استفاده نمایید. در صورت امکان مواد غذایی و چیز های مورد نیازتان را از مردم محلی خریداری کنید، از ایجاد سر و صدا و صحبت کردن با صدای خیلی بلند خود داری کنید، قبل از عکس گرفتن از مردم بومی اجازه بگیرید. در باره آثار تاریخی و فرهنگی و همچنین در باره محیط های مختلف گردشی و دیدنی طبیعی و جانوران و گیاهان از مردم منطقه بپرسید که اطلاعات خود را افزایش داده و بومیان هم تشویق شوند بیشتر و بیشتر پیگیر شوند و بدانند. در هر منطقه از ایران حیاط وحش گونه های مختلفی دارد و قوانین مختلف، هر جایی که می روید در رابطه حیوانات به ویژه وحشی و چگونگی رفتار با آنها در محل بپرسید و به حیوانات غذ ندهید تا برنامه غذایی شان برهم نخورد، و از خرید و فروش حیوانات زنده و مرده و تاکسی درمی کاملاً خود داری نمایید. یکی از مشکلات همیشگی افراد نا آگاه در مورد حیوانات رعایت نکردن اصول رفتاری یا ترساندن و نگه نداشتن فاصله با آنها و یا اقامت در محل رفت آمد و خوردن و آشامیدن آنها می باشد، این مسائل باید دقت شود و نیز از دست زدن به تخم و یا بچه حیوانات خود داری شود که کار خطر ناکی می باشد و ممکن است مادر او در نزدیک باشد و حمله کند. جداً از آلوده کردن آبها و آشامیدن آبهایی که ممکن است آلوده باشند خود داری نمایید، از قنوات و چاه های فاصله بگیرید و مراقب فرزندان خود باشید.
در هر گوشه ایران پر از آثار تاریخی است به هر کوه و جنگل، بیابان و روستا بروید آثار تاریخی فراوانی خواهید دید که بسیاری از آنها حفاظت نشده هستند، هنگام بازدید از آنها همیشه تاریخ شکوهمند ایران را به یاد داشته باشید و درباره بازدید از این مکان ها طرح هایی بکشید و عکس هایی بگیرید و خاطرات خود را بنویسید. ممکن است در بعضی از مکان ها جویندگان گنج، کند و کاو هایی انجام داده باشند از آنها هم عکس بگیرید و برای مسئولان مربوطه بفرستید و بخواهید که نسبت به حفاظت منطقه اقدام کنند. با رعایت موارد بالا سفر خوبی خواهید داشت، سفری که به شما و مردم و تمام مملکت سود می رساند و کاملاً اقتصادی است.
پرسش: آیا گردش در طبیعت ایران عزیز بهتر است یا بصورت توریست به خارج رفتن، و پول خرج کردن و از دست دادن ارز کشور؟
عکس انوش راوید در تنگستان استان بوشهر، 1344 خورشیدی، هنگام پیک نیک خانوادگی و بالا رفتن از درختان جنگلی جنوب ایران، مشروح در اینجا، عکس شماره 107.
سبز= جنگل های شمال ایران، سفید= آسمان شفاف مرکز ایران، قرمز= سرخی فجر خلیج فارس