آدرس زیارتگاه های تاریخی ایران در ارگ ایران، از ابتدای تاریخ تمدن، ایران سرزمین زیارتگاه های کوچک و بزرگ بوده است. با دقت در تاریخ متوجه می شویم، همزمان پیدا شدن ابتدایی ترین تمدنها، و سپس شهر نشینی و سلسله مراتب اجتماعی و دینها، زیارتگاهها نیز بوجود آمدند.
آدرس زیارتگاه های تاریخی ایران
آتشکده ها و زیارتگاه های زرتشتی
گوشه و کنار ایران پر است از آثار تاریخی دیدنی، بسیاری از این آثار بعنوان زیارتگاه می باشند، بخشی از آنها را که از اینترنت گرد آوری نموده ام، و یا رفتم و از نزدیک بازدید کرده ام ، و به مرور می نویسم. باید جوانان باهوش ایرانی داستان و تاریخ این آثار را، بدور از دروغ های تاریخی و جهل و خرافات، با دانایی نوین تحقیق و تحلیل کنند و بنویسند. جوانان ایرانی به راحتی می توانند، ناسیونالیسم و ملی گرایی اصیل ایرانی آریایی را، با درک واقعیت های تاریخی و اجتماعی، در محیطی دمکرات، بخوبی و سرافرازانه باز آورند.
آتشکده کاریان ــ نام دیگر آن آتشکده آذرفرنبغ یا آذر خورداد است، که در معنی می شود آتش فره ایزدی. مکان آن در شهر فیروز آباد یا اردشیر خره یا اردشیر خوره، در صد و بیست کیلومتری جنوب شیراز است، و کاخ بزرگ آن که توسط شاهنشاه اردشیر بابکان ساخته شده بود، هم اکنون فرو ریخته است. اردشیر به همین جهت نام شهر را ارتخشر خوره (ارت خشتر) نامید، در معنی کل می شود شهر شکوه و جلال اردشیر، خوره به معنی فر و شکوه و جلال است، بعدها شهر گور یا فیروز آباد نام گرفت. این مکان از زیارتگاه های بزرگ مردمان فلات ایران بوده است. فخر الدین اسعد گرگانی در داستان ویس و رامین، که به دوره حکومت اشکانیان مربوط است نوشته است:
* به خاصه زین دل بدبخت رامین + + + که آتشگاه خرداد است و برزین *
آتشکده آذر برزین مهر ــ یکی از سه آتشکده مقدس ایران، آذر گشسب، آذر برزین، کاریان، است، که در شهر نیشابور یا ابرشهر خراسان قرار دارد. در پهلوی به نام آتور بورگین میتر، به معنی آتش مهر بالنده است. تاریخ ساخت آن بسیار کهن است، به طوریکه به زمان اشو زرتشت باز میگردد، و در بند 8 از فصل ۱۷ بندهش آمده است: آذربرزین مهر تا زمان گشتاسب در گردش بوده، و پناه جهان تا اینکه اشو زرتشت اسپنتمان دین آورد، و گشتاسب شاه دینش را پذیرفت، آنگاه گشتاسب آتش مقدس را در کوه ریومند، در آذر برزین مهر قرار داد.
آتشکده برد سوره ــ به گفته مسعودی در کتاب نامدار مروج الذهب، این آتشکده توسط فریدون شاه بنا شد، که آتش آن را از طوس خراسان آورده بود، و در بخارای ایران قرار داد.
آتشکده آذر شب ــ آتشکده ای است، که گشتاسب شاه در بلخ بنا کرد، و به گفته مورخین گنج های خود را در آن قرار داد. بلخ در تاریخ بخشی از خراسان بزرگ بوده است.
آتشکده آذرنوش ــ همچون آتشکده آذرشب در خراسان بزرگ ایران و شهر بلخ بوده است، فردوسی بزرگ آن را نوش آذر نامیده است. فردوسی در شاهنامه می فرماید:
شهنشاه لهراسب در شهر بلخ – بکشتند و شد روز ما تار و تلخ – و از آنجا به نوش آذر اندر شدند – رد و هیربد را همه سر زدند.
آتشکده باکو ــ آتشکده ای بزرگ در ایران شمالی، شهر باکو، و در نزدیکی چاه نفت قرار داشته است. محل آن در روستای سوراخانی در ۱۵ کیلومتری باکو می باشد، 400 پیش از میلاد توسط ایرانیان ساخته شده است. بدلیل مواد نفتی موجود در منطقه، این آتشکده همیشه در نزد ایرانیان روشن و برافروخته بوده است. باکو از باگوان زبان پهلوی ایران گرفته شده، و شهری ایران است، که در دوره پادشاهی قاجار به روس واگذار شد. در دوران اسلامی این مکان مقدس ویران شد، در نیمه قرن ۲۰ دوباره مرمت و بازسازی شد، ولی آتش آن خاموش بود، تا اینکه سال ۱۹۷۵ آتش آن دوباره روشن گشت، و به مکانی توریستی تبدیل شد.
آتشکده سیروان ــ این آتشکده قبل از پادشاهی انوشیروان دادگر، محل بت ها بود، و پس از وی بت ها ویران شدند، و آتش مقدس را در آنجا قرار دادند. محل آن سیروان و ری بوده است، به گفته مسعودی تاریخ نگار مشهور، این آتشکده در پیش از ظهور زرتشت ساخته شده است.
آتشکده نیاسر ــ این آتشکده توسط شاهنشاه اردشیر بابکان ساخت شده است، طول و عرض آن ۱۴ متر در ۱۴ متر می باشد. این بنا پس از اسلام ویران شد، ولی سپس توسط مردم بازسازی گشت، و امروز تقریبا سالم می باشد. نیاسر در ۳۵ کیلومتری شمال غربی شهر کاشان، و در ارتفاعات کوهستانی کرکس می باشد. چشمه ای باستانی به نام چشمه اسکندر نیز در آنجا قرار دارد، در نیاسر غاری متعلق به دوره اشکانیان وجود دارد، به احتمال قوی این غار معبد میترایی بوده، که امروزه از مکان های دیدنی این شهر می باشد.
آتشکده اردشیر ــ در استخر استان فارس می باشد، که نام دیگرش آتشکده آناهیتا یا ناهید است. چون اردشیر بابکان بنیانگذار شاهنشاهی ساسانیان، از خانواده موبدان بزرگ بود، به همین دلیل این آتشکده را به شادمانی برقراری سلسله جدیدش در ایران ساخت. در تاریخ آمده، چون یزدگرد سوم نوه خسرو پرویز بود، بزرگان ایران او را به مقام پادشاهی رسانند، و در آتشکده اردشیر استخر تاج شاهنشاهی را بر سر وی گذاشتند، و سپس او را به پایتخت ایران در بغداد تیسپون فرستادند.
آتشکده آناهیتا ــ یا معبد آناهیتا، یا آناهید، در مسیر کرمانشاهان و شهر کنگاور قرار دارد، این زیارتگاه پس از آتشکده آذرگشسب، از بزرگ ترین مکان های باستانی و مقدس ایران بوده، که از دوره حکومت اشکانیان (پارتیان) باقی مانده است. ستون ها و پلکان این معبد هنوز بیش از 2000 سال مستحکم پا برجاست، این مکان در منطقه کردنشین ایران می باشد، و در نزد کردان آریایی دارای احترام خاصی است. ابن فقیه در کتاب مشهور البلدان نوشته است: هیچ ستونی شگفت انگیز تر از ستون های معبد آناهیتا کنگاور نیست.
آتشکده دارابگرد ــ به گفته تاریخ مروج الذهب مسعودی، این آتشکده به فرمان اشو زرتشت بنا گشت، زرتشت به یستاف شاه فرمان داد، تا آتش مقدس جمشید شاه را، که مورد احترام وی بوده است را بیابند، و بیاورند. یستاف شاه این آتش را در خوارزم پیدا نموده است، و به دارابجرد فارس آورد، و اطرف آن را شهر زیبایی ساخت. این آتشکده در سال ۳۳۲ هجری قمری به نام آتشکده آذر جوی نامیده می شده است.
آتشکده شاهپور ــ در ساحل خلیج قسطنطنیه روم بوده است، پس از اینکه شاهنشاه شاپور پسر اردشیر پسر بابک وارد شد، آن را ساخت و تا دوران خلفای اسلامی نیز پا برجا بود.
آتشکده پوران ــ این مکان توسط ملکه پوران دخت ساسانی، دختر شاهنشاه خسرو پرویز ساسانی در عراق عجم، در نزدیکی مدینه السلام ساخته شده است.
آتشکده کرکویه ــ این آتشکده در شمال سیستان کنونی قرار داشته است، مردمان این شهر احترام بسیاری برای این آتشکده قائل بودند، و به گنبد رستم نیز مشهور بوده است. این آتشکده تا قرن ۱۷ هجری، که قزوینی آن را وصف کرده است، بسیار خرم و زیبا بوده. ساخت آن به روزگار کیخسرو باز میگردد، که بسیار کهن است. دو شاخ بزرگ گاو داخل آن قرار داشته، و در وسط آنها آتشگاه بوده است.
آتشکده بارنوا ــ در جنوب ایران است، به گفته مسعودی، دومین روز پس از به قدرت رسیدن شاهنشاه اردشیر بابکان، این آتشکده ساخته شد.
آتشکده سرده ــ در یزد، بخش تفت، روستایی به نام سرده قرار دارد، که دارای آتشکده ای کوچک بوده است. پس از اسلام مردم از نابودی آتش این مکان جلوگیری کردند.
آتشکده آذرباد ــ آتشکده ای در تبریز بوده است، به احتمال قوی اثری از آن به جای نیست، در متون پهلوی آذربادگان هم نوشته شده است.
آتشکده آذر گشنسب ــ یا آذر جشنس، یکی از مشهور ترین و بزرگ ترین آتشکده های فلات ایران، در آذربایجان غربی، 49 کیلومتری شمال شرق شهر تکاب کنونی قرار دارد، امروزه به آن تخت سلیمان می گویند. بیشتر پادشاهان ایران پس از نشستن بر اریکه شاهنشاهی (جلوس)، به نیاشگاه آذرگسشب می رفتند، و به درگاه خداوند نیایش و سپاس و درود می فرستاده، وهدایایی تقدیم می کردند. آتشکده شیر نیز همان آذرگشسب است، که خرابه های آن نزدیک تخت سلیمان است. ساخت این بنا بیش از ۳۰۰۰ سال است، و در کتاب هفتم دینکرد در بند ۳۹ سازنده آن، کیخسرو پسر سیاوخش شناخته شده است، که فر ایزدی به او رسیده بود. آذرگشسب در کنار دریاچه چیچست قرار دارد، و در گذشته کاخ های بسیار باشکوه و سترگ در اطراف آن بنا بوده است. دریاچه این آتشکده به صورت خود جوش هر ثانیه ۴۴ لیتر آب از خود بیرون میدهد.
آتشکده خوار ــ در اصفهان، حمزه اصفهانی می نویسد، اردشیر در یک روز سه آتشکده در اصفهان یا اسپهان بنا کرد، یکی در شرق، دیگری در میان شهر، و آخری در غرب شهر. دلیل آن را از طلوع خورشید تا غروب آن دانسته است. اولی به نام آتشکده اردشیر است، که در منطقه قلعه ماربین یا مارین واقع شده است، دومی آتشکده زروان نام دارد، که در قریه دارک از روستای خوار است، سومی آتشکده مهر اردشیر نام دارد، که در اردستان واقع شده است. مهم ترین و سالم ترین آنها در کوه آتشگاه امروزی واقع است، ارتفاع آن از دشت ۲۰۰ متر و از شهر اصفهان ۸ کیلومتر فاصله دارد، معبد آن نیمه ویران است، و امروزه به آتشکده اصفهان معروف است.
عکس انوش راوید در تخت سلیمان، سال ۱۳۸۷ خورشیدی، عکس شماره ۴۵۴۱ .
زیارتگاه پیر هریشت ــ این مکان در ۱۴ کیلومتری شهر اردکان یزد قرار دارد، به باور ایرانیان این مکان جایگاه ابدی یکی از ندیمگان شهبانو دختر یزدگرد سوم شاهنشاه ایران است، که پس از تعقیب تازیان به این مکان پناه برده است، و در آنجا هنگام نیایش ناپدید شده است. این مراسم از هفتم تا یازدهم فروردین ماه برگزار می شود، که برابر است با روز امرداد تا خورداد روز، از فروردین ماه هر سال.
زیارتگاه ستی پیر : زیارتگاه ستی پیر در نزدیکی مریم آباد یزد قرار دارد بنای آن مانند قلعه است که آثار چهار برج باستانی در اطراق قلعه دیده می شود . مراسم این زیارتگاه در بیست و چهارم خرداد ماه هر سال برابر با روز اشتاد از ماه خورداد باستانی اجرا می گردد
زیارتگاه پیر سبز ــ نام دیگر این زیارتگاه چک چکو است، که در ۶۵ کیلومتری شمال غرب یزد، در دامنه کوهی آهکی با شیب زیاد قرار دارد. این مکان از مهم ترین و مشهور ترین زیارتگاه های ایران و جهان است، بسیاری از زرتشتیان کشور های اطراف ایران مانند، هند، پاکستان، تاجیکستان، و…، هر ساله در مراسم این زیارتگاه شرکت میکنند. این مراسم از ۲۴ تا ۲۸ خرداد هر سال، برابر با روز اشتاد تا انارم، از ماه خورداد باستانی اجرا می گردد.
زیارتگاه پیر نارستانه ــ این زیارتگاه در ۳۰ کیلومتری شرق یزد، داخل دره ای واقع شده، که سه طرف آن را کوه پوشانده است. مراسم این نیایشگاه از روز های ۲ تا ۶ تیر ماه برگزار می شود، که برابر است با سپندارمذ روز، تا آذر روز از تیر ماه. چشمه ای زیبا در کنار این نیاشگاه قرار دارد، که آب آن از بارندگی تامین می شود. بسیاری از ایرانیان بر این باور هستند، که این مکان آرامگاه شاهنشاه اردشیر ساسانی، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانیان است، که به اردشیر پاپکان شناخته می شود. مردم در این مکان حاضر می شوند، و به روان انوشه نیاکان ایران و جانباختگان راه میهن و بزرگان از دنیا رفته ایران درود می فرستند.
زیارتگاه پیر بانو ــ این زیارتگاه به باور مردمان آرمگاه شهبانوی ایران است، که خاتون بانو نام داشته، و در فاصله ۱۲۰ کیاومتری شمال غربی یزد، و در جنوب شهر عقدا و در بین دره ای به نام زرجو قرار دارد. مراسمی از ۱۳ تا ۱۷ تیر ماه برابر با مهر روز، تا ورهرام روز، از تیر ماه باستانی در این زیارتگاه برگزار می شود. این نیایشگاه در مسیر رودخانه فصلی قرار دارد، و مردم روستا از چشمه آبی گوارا بهره می برند.
زیارتگاه پیر نارکی ــ در فاصله ۵۵ کیلومتری شهر یزد، و غرب شهرستان مهریز در دامنه کوه بلندی، با سنگ های آهکی سیاه قرار دارد، در این نیاشگاه چشمه آب زیبایی وجود دارد. عده ای بر این باور هستند، که این مکان آرمگاه نازبانو شهبانوی ایران است. مراسم این نیایشگاه از ۱۱ تا ۱۵ امرداد ماه برابر با، روز دی به مهر تا فروردین روز از ماه امرداد باستانی برگزار می شود.
زیارتگاه دربمهر ــ در کرمان است، آتشکده محله دولتخانه از دهش شادروان پولاد اسفندیار یزدی مقیم بمبئی، در ۱۲۸۰ خورشیدی بنا شده است، و تا امروز پرستشگاه زرتشتیان می باشد، هزینه های آن از کمک زرتشتیان تهیه می شود. آتش این آتشکده تا کنون نیز روشن بوده، و هرساله در روز یازدهم دی ماه در این محل نیایش برگزار می شود، که به گهنبار دولتخانه معروف است.
زیارتگاه دربمهر نو ــ یکی دیگر از آتشکده های مهم و جدید، در کوچه دبیرستان ایرانشهر کرمان است، که تا امروز نیز پا برجاست، و مردم برای روز های فرخنده به آنجا رفته، و شمع و عود روشن می کنند. دربمهر نو کرمان به وسیله دهشمندان قنات غسانی (یکی از دهات اطراف کرمان) ساخته شده است، و آتش ورجاوند دربمهر قنات غسان به دربمهر کنونی منتقل گشت. امروزه این آتشکده شامل موزه ای است، که به ثبت اداره میراث فرهنگی استان کرمان رسیده، آثار و اسناد قدیمی خانواده های کرمانی، و حتی نسخه های خطی قدیمی و اشیایی چون چرخ چاه، چرخ ریس، سماور برنجی، اتوهای ذغالی و… در آنجا وجود دارد.
زیارتگاه شاورهرام ایزد ــ زیارتگاهی بیرون دروازه ناصریه کرمان و متصل به خیابان ناصریه است، این محل در قدیم معروف به پیرسنگی بوده، و درب کوچکی از سنگ هم داشته است. غیر از زرتشتیان، مسلمانها نیز به این محل باور دارند، و با پاکی نیت نیاز های خود را از این محل می خواهند. روی چاه آن صفه ای است، که داستانی دارد، و امروزه زرتشتیان در این قسمت شمع روشن می کنند.
زیارتگاه شاه مهر ایزد ــ در شمال شهر کرمان است، این محل را باغچه بوداغ آباد می خوانند، جشن فرخنده سده و آتش افروزی این جشن، در این محل برپا می شود. زیارتگاه باغی و دو ساختمان با حوض نسبتا بزرگ و آشپزخانه ای دارد، که تنور آن محل پخت نان، و فضای آن برای پخت آش و سیروگ در روزه ای مهرایزد است. این زیارتگاه در روز های فرخنده شاهد، جمعیت زیادی از زرتشتیان و خیرات آنها می باشد، و نیز مورد توجه و باور بسیاری از مسلمانها هست.
آرامگاه مقدس جاماسب فیلسوف ــ این اثر باستانی و با ارزش در حدود ۸۵ کیلومتری جنوب شرقی شیراز در مسیر جاده شیراز جهرم، در سمت راست جاده و نرسیده به شهر خفر قرار گرفته است. پس از ورود به جاده فرعی که به روستای کراده منتهی می شود، پس از آن در شرق کراده روستای گاره واقع شده، که آرامگاه جاماسب حکیم در بیرون این روستا قرار دارد. فاصله روستای کراده تا روستای گاره دو کیلومتر است، که از میان کوچه باغ های سرسبز راهی باریک و خاکی ناهموار را، به طرف آرامگاه طی می کند.
زیارتگاه میترایی قلعه کنگلو ــ این بنا که به نخستین نیایشگاه ساسانی معروف است، در استان مازندران واقع شده، شمال این بنا کوه صخره ای بزرگ به نام خورنرو است. دیواره های آن از جنس گچ و ساروج می باشد، و زیر بنای آن ۵۰ متر مربع است، بنای اصلی در سه طبقه بوده، که امروزه فرو ریخته است.
نیایشگاه دهانه غلامان ــ در ۴۴ کیلومتری شهرستان زابل است، 40 سال پیش با طوفان بزرگی، شهری از زیر خاک بیرون آمد، سال ساخت آن به ۵۰۰ ق.م، باز میگردد. شن های رونده این شهر را بیش از ۲۰۰۰ سال مخفی نگاه داشته بودند، در کنار این شهر بنای چهار گوشی به وسعت ۲۵۰۰ متر مربع قرار دارد، که زیارتگاه دینی ایرانیان بوده است، سکو های بلند آن نشان از اجرای مراسم دینی مردم بوده.
عکس انوش راوید در هنگام بازدید از زیارتگاه پیر سبز، در ۱۳۸۷ خورشیدی، عکس شماره ۴۵۴۲ .
سبز= جنگل های شمال ایران، سفید= آسمان شفاف مرکز ایران، قرمز= سرخی فجر خلیج فارس