امتیازنامه های استعماری در ایران در طول تاریخ استعماری را باید شناخت، و مراقب بود بار دیگر قراردادهای پنهان و آشکار با ترفندهای نوین و طرحهای جدید به ایران و ایرانی تحمیل نشوند. باید توجه کرد حکومتهای استبدادی استعمار زده، در ابتدا، قراردادهای استعماری را مخفیانه انجام میدهند، ولی وقتی افشا میشوند، زیر فشار مردم خیلی سریع آنرا لغو میکنند، و گاه خسارتهای سنگین از جیب ملت پرداخت میشود.
امتیازنامه های استعماری در ایران
تصویر سردیس جولیوس رویتر در خیابانی در لندن، عکس شماره 3756.
این برگه بشماره 1450 پیوست لینک زیر است:
کلیک کنید: تاریخ استعمار و امپریالیسم در ایران
لوگو مراقب باشیم در دام تاریخ نویسی استعماری نیافتیم، عکس شماره 1606.
امتیازنامه های استعماری در ایران
امتیازنامه رویتر
امتیازنامه رویتر یا بزرگترین قرارداد استعماری جهان، در۲۵ ژانویه ۱۸۷۲م، میان بارون جولیوس دو رویتر، بنیانگذار آژانس خبری رویترز، یهودی انگلیسی آلمانی تبار، نام حقیقی اسرائیل بر یوسافات، با دولت قاجار منعقد شد. در این امتیازنامه اختیاراتی درازای پرداخت دویست هزار لیره به رویتر داده شده است.
این قرارداد در سال بعد ظاهراً با اعتراض مردم ملغی شد، ولی وقتی اعتراضات را ریشه یابی کنیم، متوجه نفوذ دیگر استعمارگران در آن میشویم. در دوران استعمار جنگهای سرد و گرم بین استعمارگران، باعث شورشها و انقلابهای مردمی شد، و کشورها به استقلال نسبی یا کامل دست یافتند.
وضع اسفبار کشور و پیشرویهای روسیه در مرزهای شمالی ایران، باعث شد سپهسالار تصور کند، با تحویل کلیه امور کشور به یک تاجر انگلیسی، میتواند از انگلستان تقاضا کند کشور ایران را تحت قیمومیت نظامی خود قرار دهد. همچنین تصور میکرد می تواند با این کار، پول کلانی هم به کشور برسد. در عمل پس از مذاکره با مقامات انگلیسی ثابت شد، اشتباه میکرده است.
بخشی از مفاد قرارداد 24 ماده ای: ساختن راه و راه آهن و سد و بهره برداری از معادن، ایجاد مجاری آبی و قنات و کانالها، ایجاد بانک و هر گونه کمپانی صنعتی، حق انحصار کارهای عام‌المنفعه، و بهره برداری از جنگلها و گمرکات ایران و…
رویتر حق دارد به هر اسم و با هر شرایطی که لازم بداند، یک یا چند شرکت جهت انجام امور امتیاز نامه تشکیل دهد، اراضی مورد نیاز خود را به طور رایگان دریافت دارد، مصالح مورد استفاده اش را به طور مجانی تحویل گیرد، و از پرداخت تمام حقوق و عوارض گمرکی معاف باشد.
ــ امتیاز انحصاری ایجاد راه آهن از دریای خزر تا خلیج فارس.
ــ دایر کردن تراموای شهری.
ــ بهره برداری از معادن، به غیر از معادن طلا و نقره و جواهر و معادنی که ملک مردم است، و جنگلها به مدت ۷۰ سال.
ــ اجاره گمرکات به مدت ۲۵ سال.
ــ صاحب امتیاز حق انتقال تمام یا قسمتی از آن را به دیگران دارد.
ــ کمپانی اختیار داشت برای سرمایه اولیه شش میلیون لیره انگلیسی اوراق قرضه صادر نماید. (درآمد سالانه دولت در آن زمان حدود ۳ میلیون لیره انگلیسی بود).
ــ سهم ایران از سود راه آهن ۲۰٪ و معادن و جنگلها ۱۵٪ تعیین شد.
ــ سهم ایران از سود گمرک ۶۰٪ تعیین گردید.
ــ پس از امضای قرارداد، کمپانی رویتر مبلغ ۴۰ هزار لیره انگلیس به نام دولت ایران در بانک انگلستان میگذاشت، تا در صورت تأخیر بیش از ۱۵ ماه در اجرای قرارداد ضبط شود.
وسیع بودن دامنه امتیازات اقتصادی آن از اشکالات قرارداد بود. رویتر حق فروش امتیاز به غیر داشت، که میتوانست دشواریهای سیاسی ایجاد کند. همچنین ایران از قراردادن بند حق بازرسی و نظارت بر شرکت در مفاد قرارداد، غفلت کرده بود. در واقع رویتر چندان سرمایه دار معتبری نبود، که بتواند چنین قراردادی را شخصی انجام دهد.
رشوه گیری عوامل حکومتی و دولتی در آن زمان هم وجود داشت، و معلوم شد میرزا حسین خان سپهسالار ۵۰ هزار لیره، میرزا ملکم خان ۲۰ هزار لیره، معین الملک ۲۰ هزار لیره، و مبالغی نیز اقبال الملک به عنوان رشوه برای عقد این قرارداد از انگلیسیها دریافت کردند.
این قرارداد به قدری استعماری بود، که اعتراض همه دنیا، حتی خود انگلیسیها را نیز برانگیخت. یکی از آنها بنام لرد کرزن گفت: وقتی که امتیاز رویتر منتشر گشت، مندرجات آن حاکی از تسلیم کامل و خارق العاده کلیه منابع صنعتی کشور ایران به بیگانگان بود، و تا به امروز در هیچ مستعمره‌ای داده نشده است.
اعتراض داخلی برای این قرارداد ننگین بوجود آمد، گروهی مردم هم در ارگ شاهی جمع شدند. درباریان در خانه انیس الدوله زن سوگلی شاه درخواست عزل سپهسالار را داشتند. ابتدا شاه که نمی خواست دیکتاتوری وی کم مایه شود، با استعفا مخالفت کرد، ولی در مقابل فشار مردم ناچار به تسلیم شد، و استعفا را پذیرفت. در آن زمان روس و انگلیس در سیاست جهانی با هم کنار آمده بودند، بنابراین روسیه با قدری نرمش روند دوستانه ای در برابر انگلیس پیش گرفت، و قرارداد را ۱۵ ماه بعد لغو کردند.
پیامدها و الغای قرارداد ــ بارون رویتر درک کرد، که بدون تضمین دولت نمی‌تواند قرضه شش میلیون لیره، مندرج در امتیاز نامه را راه بیندازد. همچنین اعتراضات شدید داخلی ایران، و مخالفت افکار عمومی و بازرگانی جهان، از پیامدهای آن است.
یکی دیگر از مهمترین پیامدهای این امتیاز نامه، تولید منازعه دائمی بین انگلستان و روسیه در ایران میشد، و هر آن ممکن بود جنگ داخلی ایجاد شود. مطابق گفته بالاتر اختلاف بین استعمارگران باعث آزادی ملت میشد، و این بر خلاف خواسته استعمارگران بود. آزادی و روشن شدن ملت ایران، خود بخود تمام مردم منطقه را به آگاهی و آزادی از استعمار و استبداد میرساند.
بدلایل فوق دولت انگلستان از رویتر و امتیازنامه وی طرفداری نکرد، و همانطور که گفتم توانایی رویتر هم کمتر از انجام آن بود. در لندن شاه و صدراعظم نتوانستند تضمینی در مورد حمایت نظامی انگلیس از ایران بدست آوردند. زیرا این حمایت در زمان بوجود آمدن امپراتوری آلمان، و قدرت گرفتن این کشور بود. یعنی هرگونه دخالت قابل دیدن انگلیس در ایران، باعث اختلاف شدید نظامی بین آلمان و روسیه با انگلستان میشد.
هفده سال بعد از لغو قرار داد، زمانی که از این امتیاز صحبتی به میان نبود، و پرونده آن تقریبا مختومه شده بود، رویتر مدعی خسارات وارده در جریان قرار داد شد. یکی از این خسارات را پولهایی دانست، که به عنوان رشوه به زمامداران و رجال ایران پرداخته بود. رویتر دست از دعاوی خود برنداشت، ناگزیر امتیاز تأسیس بانک شاهنشاهی ایران را به مدت ۶۰ سال در ظاهر به رویتر، و در عمل به انگلیس واگذار کرد.
راولینسون درباره اهمیت و اعتبار این قرارداد نوشت: این امتیاز مقدرات ایران را با انگلستان توام نمود، و پس از این ایران با دست انگلیسی ها به طرف شاهراه ترقی سوق داده خواهد شد. (دروغگویی استعماری).
نظر انوش راوید: اینقبیل قراردادها عموماً در قالب قراردادهای اقتصادی منعقد میشدند، که معمولاً ظاهر اصلاح گرایانه داشتند. ولی در واقع هدف آنها غارت منابع کشور و عقب نگهداشتن ملت و کشور بود. انگلیس برای این قرارداد از شخصی یهودی و متولد آلمان استفاده کرد، تا به نوعی بخواهد روسیه و آلمان را اغفال کند، که به دولت انگلیس ربطی ندارد. اما این یک ترفندش خراب درآمد.
قرارداد رویتر ظاهرش اینگونه بود، که انگلیسیها میخواهند برای ایران راه آهن بکشند، سیستم گمرک و پست راه بیاندازند و اصلاح کنند، و مدلهای جدید را به اجرا بگذارند. اما در عمق قرارداد، امتیازهایی که به طرف مقابل داده شد، مانند حق استخراج ۷۰ سال منابع زیرزمینی و رو زمینی، که نشان میدهد این قرارداد چقدر ننگین است.
بنابراین باید گفت، قرارداد رویتر از جمله قرارداد هایی به شمار میرود، که با هدف امتیاز گیری و تضعیف سیاسی دولت ایران و نیز کاهش بنیه اقتصادی کشور بود، تا بتوانند از جهات و شئون مختلف همه ملت ایران را به زانو درآورند. این قرارداد مفاد قابل توجهی داشت، که نشات گرفته از سیاست انگلیسی بود، مهم ترین مفاد سیاسی آن را بررسی میکنم.
راه آهن شمالی جنوبی، در واقع برای تسلط انگلیسیها و آلمانیها به مرزهای شمالی ایران و مرزهای مشترک ایران با روسیه بود. منظور انگلستان تسلط بر آسیای میانه، و آلمان برای طرحهای آتی، و اشغال بخشی از روسیه بود. این طرح آنها بعد در زمان رضا شاه اجرا شد، و راه آهن را در مسیر امن کشیدند، تا از شهرها نگذرد. ولی دست روزگار راه آهن بدرد شوروی و ایران خورد، نه انگلستان و آلمان.
در کل امتیاز رویتر اختیار امور اقتصادی ایران را به یک تبعه انگلیس میداد، ولی غیر مستقیم به انگلستان واگذار کرده بود. این موضوع موجب اعتراض روسیه شد، و مخالفت کردند، آلمان نیز نتوانست نفوذ لازم را در ایران جمع آوری کند. بدین ترتیب انگلستان عقب نشینی کرد، و همانطور که در بالاتر نوشتم این استعمارگران نمی خواستند رو در روی هم قرار گیرند، که در آین میان و نهایت باعث آگاهی و استقلال ملت ایران و کشورهای منطقه شود.
امتیازنامه های استعماری در ایران
استقلال بیشتر و واقعی
تصویر نقشه آفریقای استعمار زده در ابتدای قرن بیست، عکس شماره 7099.
رقابت و جنگ بین استعمارگران و امپریالیسم، باعث آزادی نسبی مردم و کشورهای استعمار زده در قرن بیست شد. باید این رقابتها را در قرن جدید و زمان حال شناخت، و از آن برای استقلال بیشتر و واقعی بهره برد.
پرسش از عموم: دانش شما درباره استعمار و امپریالیسم چقدر است؟
……………
برچسبها: امتیازنامه تحمیلی, امتیازنامه استعماری, قرارداد استعماری, امتیازنامه رویتر, قرارداد رویتر, بارون جولیوس دو رویتر, مفاد قرارداد, الغای قرارداد, رشوگیری حکومتی,.
هشتگها: #امتیازنامه_رویتر.
…………
امتیازنامه های استعماری در ایران
مستندهای مربوط
مستندهای بیشتر را در آپارات و نماشا لینک آن در ستون کناری ارگ ایران
ویدیو کمیاب رنگی از کنفرانس‌تهران در سفارت شوروی یا باغ اتابک با حضور چرچیل و استالین و روزولت، آذر ۱۳۲۲ برابر نوامبر ۱۹۴۳. مشروح در http://arq.ir/290
* * * * * * * * * *
……………………….
توجه 1: اگر وبسایت ارگ ایران به هر علت و اتفاق، مسدود، حذف یا از دسترس خارج شد، در جستجوها بنویسید: تارنمای ارگ ایران، یا، فهرست مقالات انوش راوید، سپس صفحه اول و یا جدید ترین عکسها و مطالب ارگ ایران را بیابید.
توجه 2: جهت یافتن مطالب، یا پاسخ پرسش های خود، کلمات کلیدی را در جستجوهای ستون کناری ارگ ایران بنویسید، و مطالب را مطالعه نمایید، و در جهت دانش مربوطه این تارنما، با استراتژی مشخص یاریم نمایید.
توجه 3: مطالب وبسایت ارگ ایران، توسط ده ها وبلاگ و تارنمای دیگر، بصورت خودکار و یا دستی کپی پیس می شود، از این نظر هیچ مسئله ای نیست، و باعث خوشحالی من است. ولی عزیزان توجه داشته باشند، که حتماً جهت پیگیر و نظر نوشتن درباره مطالب، به ارگ ایران مراجعه نمایند.
ــ از نظرات شما عزیزان جهت پیشبرد اهداف ملی ایرانی در وبسایت بهره می برم، همچنین کپی برداری از مقالات و استفاده از آنها با ذکر منبع یا بدون ذکر منبع، آزاد و باعث خوشحالی من است.
پرسشهای خود را ابتدا در جستجوهای تارنما بنویسید، به احتمال زیاد پاسخ خود را می یابید
جهت آینده ای بهتر دیدگاه خود را بنویسید، و در گفتگوهای تاریخی و جغرافیایی و اجتماعی شرکت کنید.
برای دریافت فهرست منابع نوشته ها، در بخش نظرات زیر برگه مورد نظر پیام بگذارید.