تاریخ کشتی و دریا نوردی در ایران
تاریخ کشتی و دریانوردی در ایران کشتی سازی و دریانوردی در ایران و خلیج فارس سابقه طولانی و در تاریخ باستان ایران و تمدن کهن جی دارد، باید درباره این مهم تحقیق و تحلیل های مستقل صورت پذیرد. نوشته های مربوط به این موضوع خیلی کم است، و آنهم کتابی و تکراری است، و هیچ کدام از بازدیدهای تاریخی و دیدار با کشتی سازان و دریانوردان مسن محلی نیست. من چند زمستان است می خواهم از آبادان تا کنارک بروم، و اطلاعات تاریخی محلی جمع کنم، و از زبان پیرمردان این کارها درباره پدرانشان و نوع کار و ابزار و… بپرسم، اما وقت نشد و نتوانستم، خواهشاً افراد علاقمند در شهرهای ساحلی خودشان، اینکار را انجام دهند و جهت اطلاع در اینترنت منتشر نمایند.
تصویر تاریخی بندر بوشهر در حدود ۱۳۰۰ خورشیدی بالا، و پائین عکس تاریخی کارگاه قایق سازی در آبادان حدود ۱۳۰۰ خورشیدی، عکس شماره ۱۲۱۵.
ایرانیان و دریا نوردی
تاریخ بشر از کرانه های خلیج فارس در تمدن جی و آتلانتیس آغاز گشته است، خلیج فارس اولین دریایی است، که انسانها روی آن با قایق بحر پیمایی کردند. بقایای ویران گور های دیرین در بحرین و ایلام و کاوش های مقدماتی دیرین شناسی که پیرامون بوشهر به عمل آمده، ثابت می کند که در آن جا بیش از هزار سال پیش از میلاد تأسیسات کشتیرانی وجود داشته است. بنا به سروده حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه، نخستین کسی که به ساختن کشتی دست زد، جمشید جم از سلسله پیشدادیان بود، به فرموده شاعر بلند پایه ایران جمشید با کشتی بر آبها و دریاها گذر کرد، و از کشوری به کشور دیگر رفت.
تصویر کشتی خوفو در مصر، متعلق به ۴۵۰۰ سال قبل، در یک موزه کشور مصر، با این نوع کشتیها مردم تمدن جیرفت توانستند به انگلستان بروند و استون هنچ ایرانی را بنا کنند.، عکس شماره ۵۷۴۸.
* گذر کرد از آن پس به کشتی بر آب <><> کشور به کشور بر آمد شتاب *
قدیمی ترین سند حاضر از دریا نوردی ایرانیان، گویچه ای از گل پخته است، که در حفاری های ناحیه جغامیش خوزستان به دست آمده و مربوط دوران پیدایش خط می باشد. در تاریخ ایرانیان به علت داشتن سابقه طولانی دریا نوردی و نیز مسافرت های مدام دریایی در خلیج فارس و دریای مکران موفق به کشف و ابتکار های مهمی در زمینه دریا و دریا نوردی شده اند. اختراع فانوس و علائم دریایی، قطب نما، سکان، حفر کانال، و نیز نوشتن و ثبت اطلاعات و اتفاقات، دانستنیها و دانش های دریانوردی در دفاتر که به راه نامه معروف شده بود.
از بدو ورود استعمار گران در قرن ۱۶ میلادی به خلیج فارس و دریای مکران، دریا نوردی ایرانیها رو به ضعف گذاشت، و روز به روز ایرانی ها بیشتر از دریا فاصله ذهنی گرفتند. برای بازگشت به دوران شکوفایی دریا نوردی ایرانی، باید کودکان را از ابتدای دبستان با دریا آشنا کرد، و کودکانی که علاقمند تر هستند، به دریا فرستاد، تا به کشتی و دریا عادت کنند.
تصویر کشتی بادبانی، عکس ۱۲۱۰.
تاریخ کشتی های بادبانی
منظور از این مقاله تعریف کشتی و قایق بادبانی از دوران اولیه تمدن بشر نیست، بلکه تاریخ کشتی های بادبانی از زمانی است، که می توان اسم قایق های بادبانی بزرگ را کشتی نامید. اولین آثار دریا نوردی دوران تاریخ از بخش اول سلسله هخامنشیان که به ایلام معروف شده، در خلیج فارس بوده است، که در خلیج فارس نوشته ام، و از تکرار آن خود داری می کنم.
کشتی های رودخانه نیل اولین کشتی هایی هستند، که اطلاعات زیادی از جزئیات آنها در دسترس است، زیرا که مصریان باستان بر دیوار های مقبره ها و معابد شان نقاشی های دقیقی از کشتی های خود می کشیدند. همچنین نمونه های کوچک و زیبایی از این کشتی ها را می ساختند، و آنها را داخل مقبره های خود قرار می دادند، این نمونه ها مینیاتور های کاملی از کشتی های واقعی بودند. قدیمی ترین نمونه ای که تاکنون پیدا شده حدود ۹۰۰۰ ق.م، از سنگ ساخته شده است، و در اثر دیگر که در موزه لندن است، به روی امفورا یا کوزه ای متعلق به حدود ۸۰۰۰ سال پیش، یک کشتی با یک دکل و بادبان مربع شکل بزرگ نقاشی شده است. اولین کشتی مصریها شبیه به کاسه ای کم عمق بود، و تا اندازه ای به تخم مرغ شباهت داشت، که از درازا به دو نیم شده باشد، دماغه کشتی با انحنای زیبایی بالا آورده شده بود. عقبه نیز به بالا انحنا داشت و معمولاً در انتها به طرح نیلوفر آبی بزرگی ختم می شد، که گل مقدس مصریان بود، در وسط کشتی دکل تعبیه شده بود، که بادبان مربع شکل را نگه می داشت. برخی از قایق های رودخانه نیل بسیار بزرگ بودند، تکه سنگ هایی که در ساخت اهرام و معابد مصر استفاده شده است، بوسیله این قایقها از معادن سنگ موجود در چندین کیلومتر دورتر از راه رودخانه آوردند. سوزن کلئوپاترا، که سنگ عظیم هرمی شکلی به وزن تقریبی ۱۸۶ تن است، و اکنون در دیوار لندن قرار دارد، و نیز نمونه دیگری از آن در نیویورک است، بوسیله یکی از قایق های رودخانه نیل به مکان اولیه خود در مصر حمل شده بود. حتی سنگ های سنگین تری تا وزن ۳۸۰ تن توسط نمونه بزرگتر همین قایقها حمل شده بودند.
حدود ۳۰۰۰ ق.م، مصریها رهسپار دریا شدند، و به جاهایی مانند جزیره کرت و شهر های ساحلی فنیقی و جنوب یونان کنونی مسافرت کردند. این سفر های طولانی با ابداع هاگینگ تراس ممکن شد، که طنابی محکم بود، که از سینه تا پاشنه کشتی امتداد می یافت، و کشتی را محکم می بست. حدود ۱۵۰۰ ق.م، ملکه هاتشپوست مصر پنج کشتی را رهسپار سرزمین پونت کرد، آنها با موفقیت زیادی بازگشتند، که داستان آنها بر روی دیدار های معبد دیر البحری در نزدیکی لاکسور حکاکی و نقاشی است. از مطالعه این ها چنین بر می آید، که این کشتیها ۳۳ متر طول و ۵/۵ متر عرض داشته و هر کدام به دو پاروی بزرگ هدایت کنند مجهز بودند، که به دو طرف کشتی بسته شده و نقش سکان را داشتند. این قبیل کشتی ها را حدود ۳۰ برده پارو می زدند، طبل زنی طبل می زد و شلاق زنی ناظر بود و جلو داری عمق آب را با نی بلند اندازه می گرفت. ضمن یاد آوری تاریخ یادگیری کشتی های مصری در طی قرون تغییر زیادی نکردند، بدنه و بادبان های کشتی های ساخته شده از قرن ۴۰ ق.م، تا قرن اول ق.م، یکسان است. این مقیاس با تغییراتی که کشتی های اروپایی طی دو هزار سال گذشته داشته اند، امری است که به تاریخ و فرهنگ یاد گیری مربوط می شود.
فنیقی ها هم دریانوردان خوبی بودند، که از راه کانال داریوش در ارتباط تجاری با دریای عمان و خلیج فارس و دریای مکران بودند. کشتی های فنیقی از اولین کشتی هایی بودند، که دو ردیف پارو زنی در دو سطح مختلف داشتند، این نوع کشتی دو ردیف نامیده می شد. یونانیها در کشتی و دریا نوردی پس از فنیقیها قرار دارند، و دو نوع کشتی داشتند گالی که همان پارویی بود، و بادبانی گالی کشتی جنگی بلند و باریک با تیرچه ای تیز در جلو برای سوراخ کردن بدنه کشتی دشمن بود، بعد ها کشتی هایی با سه ردیف پارو زن هم ساختند. رومیها کار یونانیها را دنبال کردند، و برای کسب کنترل دریای مدیترانه با اهالی کارتاز در جنگ بودند، آنها از کشتی های خود به عنوان استحکامات شناور استفاده می کردند، با دشمن درگیر می شدند، و سپس سرباز های خود را بوسیله پلی به نام کوروس به کشتی دشمن می فرستادند. همین که رومی ها بر کارتاژی ها پیروز شدند، شروع به ساخت کشتی های تجاری کردند که عریض بودند، و می توانستند بار فراوان حمل کنند.
تعدادی کشتی وایکینگ متعلق به قرن نهم و دهم میلادی کشف شده، در میان آنها گوکستاد از همه سالم تر مانده است. این کشتی ۲۳ متر طول و ۱۶ پارو در دو طرف و پارویی بلند به عنوان سکان در سمت راست دارد، این کشتی پارویی بزرگ برای چندین قرن نمونه کشتی های اروپای شمالی بود. در طول قرون وسطی کشتیها حالت کشیده خود را از دست دادند، و به شکلی گرد و تغار مانند در آمدند. کشتی های اولیه این دوره نظیر آنهایی که سربازان صلیبی را با خود حمل می کردند، در جلو و عقب زیر عرشه فضای های پوشیده بزرگی داشتند، که فضای باز میان آن دو کمره کشتی را تشکیل می داد. در قرن ۱۴ میلادی کشتی های تجاری تک بادبان که برای محافظت بارها عرشه پوشیده داشتند، به نام گاگها ساخته شدند، سپس کاراکها و در پی آن کارواله ساخته شدند، کشتی کریستف کلمب به نام سانتاماریا از نوع آخر آنها بود.
در ۱۷۴۳ میلادی نادر شاه افشار دستور کشتی سازی دریای خزر را به آلتون انگلیسی که او را جمال بک می نامید داد. بخشی از چوب و قطعات این کشتی ها از جنگل های شمال ایران، به جنوب حمل و کار شد، که کار باور نکردنی است. درباره کشتی سازی افشاریه و زندیه اطلاعات واقعی و درست کمی در دست است، امید است جوانان باهوش متخصص ایران، در این باره تحقیق و تحلیل مستقل جدیدی انجام دهند.
کشتی های دوره تئودور و جنگ های هلندیها و ناپلئون و ایست ایندیامن و کلیپر و بارکس که به چین و استرالیا سفر کردند، چندان تفاوتی با دوره قبل نداشتند. اکثر کشتی های اواخر قرون وسطی تجاری ـ جنگی بودند، و بین ۲۱ تا ۲۹ متر طول داشتند، بدنه ای پهن و دیواره ای بلند و نوک تیز داشتند، و اکثراً با چوب بلوط و گاه کاج و صنوبر ساخته می شدند. روش ساخت کشتی های چوبی برای قرنها تغییر کلی نکرد، بزرگتر شده بودند، ولی ملوانان قرن ۱۶ به راحتی می توانستند کشتی قرن ۱۹ را هدایت کنند. در ۲۲ فوریه ۱۸۴۵ یک کشتی بادبانی تیزرو نسل جدید به ظرفیت ۷۵۰ تن در نیویورک به آب انداخته شد، که سرعتی زیاد و سینه ای پیش آمده و دکل های بزرگ داشت، و مخصوص حمل و نقل کالا به کشور چین بود. با انقلاب صنعتی و کشف نیروی بخار و استفاده از آهن در طی قرن نوزدهم همه چیز تغییر کرد. بازنویسی می شود و ادامه دارد.
تصویر کشتی بادبانی گریت هاری که یک کشتی بزرگ جنگی بود، و به فرمان هانری هشتم پادشاه انگلستان در سال ۱۵۱۴ میلادی ساخته شد. این کشتی بیش از ۱۰۰۰ تن ظرفیت داشت، عکس شماره ۱۲۱۱. عکس کشتی ملکه هاتشپوست متعلق به حدود ۱۵۰۰ ق.م، رجوع شود تاریخ مصر، عکس ۱۲۱۲.
تصویر آثار باستانی یک کشتی فنیقی در لبنان، عکس ۱۲۱۳.
تصویر غل و زنجیر برده در کشتی های بادبانی استعمارگران، که برای بستن برده و بردن آنها به مستعمرات استفاده میکردند، عکس ۱۲۱۴.
تصویر لنج ایرانی در حال ساخت، قرنها این لنج ها، ایرانیان را به تمام جهان می بردند، عکس شماره ۷۹۲۷.
مهم: من شخصا در دهه ۱۳۸۰ از لنج ساز های جنوب در چند جا پرسیدم، چرا لنج یا کشتی بزرگ نمی سازید؟، گفتند: کشتی های بزرگ چوبی در دریای متلاطم کمر شکن می شوند، و اصلا بدرد دریاها و اقیانوس هند نمی خورند، ولی لنج های در همین اندازه ها، براحتی می توانند با سرعت مناسب در جریان های آبی حرکت کنند، و در طوفان ها با امواج بالا و پائین می روند، و کنترل آنها در برخورد احتمالی به سنگ های ساحلی خیلی کم است، ولی بزرگها حتماً کمر شکن می شوند، و توضیح تخصصی برای این منظور داشتند. آنها گفتند، که در گذشته نه چندان دور، با این لنج های ۲۰ تا ۲۵ متری، حتی تا چین رفت و آمد داشتند. همچنین از آنها پرسیدم شنیدم که چینیها کشتی های چوبی خیلی بزرگ ۵۰ – 60 متری داشتند، آنها گفتند فقط بدرد ساحل نوردی در نقاط امن می خوردند.
توجه: اگر وبسایت ارگ به هر علت و اتفاق، مسدود، حذف یا از دسترس خارج شد، در جستجوها بنویسید: انوش راوید، یا، فهرست مقالات انوش راوید، سپس صفحه اول و یا جدید ترین لیست وبسایت و عکسها و مطالب را بیابید. از نظرات شما عزیزان جهت پیشبرد اهداف ملی ایرانی در وبسایت بهره می برم، همچنین کپی برداری از مقالات و استفاده از آنها با ذکر منبع یا بدون ذکر منبع، آزاد و باعث خوشحالی من است.
