تاریخ مسافرت و گردشگری در ایران
سفر به اعماق تاریخ و همسفر شدن با سیاحت گران که طی هزاران سال از چهار سوی جهان پهنه ایران زمین را مشتاقانه در نور دیدند، و دیده ها و شنیده های خود را در زیر آسمان آبی ایران نوشته و یادگاری گذاشتند. جغرافیای ایران تاریخی و موقعیت آن در قاره کهن، دریای مازندران در شمال و خلیج فارس و دریای مکران در جنوب و بلندی های ایران، زاگرس و البرز خراسان، بیابان های وسیع دلپذیر و جلگه خوزستان. باعث پیدایش چندین راه شمال به جنوب و غرب به شرق در طول تاریخ و همچنین تمدن عالی ویژه شده، که مسافرت در تاریخ را به مقدار زیاد بدنبال داشته است. از مشرق به مغرب به موازات البرز اثرات جاده ای است، که تمدن های باستانی مانند، تورنگ تپه، شاه تپه، تپه حصار، چشمه علی، سیلک، می گذشته است. شهر های هرات، نیشابور، ری، قزوین، همدان در همین مسیر شرقی، غربی قرار داشته، و شهر های اصفهان، پاسارگاد، استخر و تخت جمشید، در مسیر اصلی جنوبی واقع بودند. شباهت های میان آثار بدست آمده در مراکز جمعیتی تاریخی مرکز قاره کهن و ایران دلیل بر مسافرت و تجارت در این سرزمین می باشد.
قبل از پیدایش کاغذ و تولید گسترده آن در قرن ده میلادی، افرادی که مسافرت می کردند نمی توانستند خاطرات خود را بنویسند، بنا بر این نوشته ای قبل از آن تاریخ در هنگام مسافرت در دست نیست. اما از ابتدای قرن ۱۰ م، سفر نامه های زیادی موجود است، که در بعضی از آنها درباره گذشته هم یاد شده است. باید توجه داشت همیشه افراد سود جویی پیدا می شدند و داستان و دروغ می نوشتند، و به عنوان سفر نامه بخورد مردم ساده دل می دادند. بعضی از این دروغها مانند سفرنامه های مارکو پلو مشهور شده و مطالب و موضوعات دروغ آن، که هیچ گونه توضیح تاریخ اجتماعی ندارد به تاریخ راه یافته است. جهت اطلاع بیشتر به وبلاگ جنبش برداشت دروغها از تاریخ ایران بروید.
عکس یک کاروانسرای مخروبه، در وسط بیابان های ایران این قبیل کاروانسراها فراوان افتاده، که می توانند با کمی تعمیر منبع درآمد توریستی شوند، عکس شماره ۳۵۴۰.
بنا هایی که برای اقامت یا استراحت مسافران در طول تاریخ ساخته بودند، نام های گوناگونی داشت، متداول ترین آنها عبارت بود از چاپارخانه، رباط، دیر، ساباط، کاربات، خان، زاویه، کاروانسرا، میهمانسرا، هتل، و…
رباط ــ به ساختمان های کنار راه و به ویژه بیرون شهر و آبادی اطلاق می شد، که دارای تعدادی اطاق و حوض و آب انبار بود، و گرداگرد آن دیوار داشت.
عکس ساباط مخروبه در شهر تاریخی بیاضه، اینگونه آثار تاریخی می تواند مراکز توریستی خوبی باشند، ولی رها شده اند، عکس ۳۵۴۱.
ساباط ــ که به معنی آسایشگاه و استراحت گاه است، ساباط = (سا = آسایش + باط = نمودار ساختمان و بنا و عمارت). ساباط در شهر و بیرون شهر بنا می شد، هنوز در شهر های جنوبی ایران به همین نام گفته می شود. جایگاه سر پوشیده کوچکی است، که جهت استراحت و رفع خستگی موقت در گذر های ساخته می شد، آثار ساباط های زیادی در جاده ها و گذر های ایران هنوز وجود دارد.
کارباط ــ به معنی خانه کاروان است، که در مسیر جاده ها ساخته می شد.
عکس کاروانسرا زینعلی فارس در ۱۳۰۰ خورشیدی، عکس شماره ۱۲۳۶.
کاروانسرا ــ رباط ها و یا کارباط های بزرگ و جامع داخل و یا خارج شهرها بودند، که علاوه بر اطاق دارای طویله و انبار بودند. اغلب ورودی آنها را در کنار بازار کوچکی بنام علافخانه بود، بالای سر در آن چند اطاق بهتر قرار داشت که کاروان سالار در آن اقامت می کرد. در بازارها و شهرها ایران کاروانسرا هایی وجود دارد، که هنوز از آنها استفاده می کنند. البته بنا به موقعیت جغرافیایی ساختمان کاروانسرا اندکی متفاوت بود.
خان ــ همان کاروان سرا است، که اعراب از این واژه استفاده می کردند.
عکس کجاوه در کاروانسرا، امروزه تعدادی از این نمونه کجاوه ها در پارک های تفریحی و توریستی، برای اندکی درآمد استفاده می شوند، عکس شماره ۱۲۹۹.
تجهیزات و وسایل تاریخ مسافرت
1 ــ کجاوه ــ یکی از مهمترین وسایل مسافرت در قدیم کجاوه بود، و از نام ها و آثار تاریخی آن پیداست از دوران اول سلسله هخامنشیان یعنی ایلام و ماد در ایران تاریخی استفاده می شده است. نام هایی که در زمانها و نقاط و لهجه های مختلف میگفتند، کجاوه، کژاوه، گژابه، کزابه، کزاوه، قزاوه، قژاوه، کجابه، کجبه، کجوه، بوده است. اتاقک چوبی با پرده های رنگین در اطراف آن که بر پشت شتر یا هر چارپای دیگری می بندند، و یک یا دو نفر در آن می نشینند و مسافرت می کنند. کجاوه می تواند یک اتاقک باشد و روی گرده چارپا قرار گیرد و یا دو قسمت داشته در دو طرف گرده چارپا آویزان شود. در واقع نام کجاوه از کژآونگ به معنی کژ = کج + آونگ = ریسمان می باشد، و منظور دو ریسمان کجی است، که از استر یا شتر آویخته می شود. نوع دیگری از کجاوه که فاقد پرده و سایه بان است، چوپله نام دارد که هم اکنون در نقاط کوهستانی استفاده می شود، غیر از مسافر بویژه بانوان و بچه ها، وسایل دیگر هم با آن توسط قاطر حمل می شود.
2 ــ کالسکه ــ وسایل نقلیه است، که معمولاً چهار چرخ دارد، و به وسیله اسب و گاه خر کشیده می‌شود. کالسکه‌ها معمولاً سرپوشیده هستند.
3 ــ درشکه ــ درشکه گردونه ای چهار چرخ است، که با اسب یا قاطر کشیده می‌شود، و سایبان آن باز و بسته می‌شود. ریشه این کلمه روسی است، و در زمان قاجار نام کمپانی بود، که وارد کننده این نوع کالسکه به ایران بوده.
تصویر تاریخی درشکه، عکس شماره ۱۳۰۴.
عکس تاریخی جاده ها و گاریها، حدود ۱۳۰۰ خورشیدی، در اینجا، عکس شماره ۱۲۴۰.
. . . ادامه دارد و بازنویسی می شود . . .
توجه ۱: اگر وبسایت ارگ به هر علت و اتفاق، مسدود، حذف یا از دسترس خارج شد، در جستجوها بنویسید: انوش راوید، یا، فهرست مقالات انوش راوید، سپس صفحه اول و یا جدید ترین لیست وبسایت و عکسها و مطالب را بیابید. از نظرات شما عزیزان جهت پیشبرد اهداف ملی ایرانی در وبسایت بهره می برم، همچنین کپی برداری از مقالات و استفاده از آنها با ذکر منبع یا بدون ذکر منبع، آزاد و باعث خوشحالی من است.
توجه ۲: مطالب وبسایت ارگ و وبلاگ گفتمان تاریخ، توسط ده ها وبلاگ و وبسایت دیگر، بصورت خودکار و یا دستی کپی پیس می شوند، از این نظر هیچ مسئله ای نیست، و باعث خوشحالی من است. ولی عزیزان توجه داشته باشند، که حتماً جهت پیگیر و نظر نوشتن درباره مطالب، به اصل وبلاگ من مراجعه نمایند: در اینجا http://arq.ir .