تاریخ و جغرافیای بیابانهای ایران را باید دانست تا بتوان بدرستی تاریخ را فهمید، بیشتر خاک ایران بیابان و کویر است، بیابان هایی که در دل خود تاریخ زیادی دارند، و بخوبی آنرا حفظ کرده اند، باید این تاریخها را بدست آورد. ایران در مرکز نوار بیابانی جهان می باشد، که از کشور مراکش تا کشور مغولستان کشیده شده است. بیابانهای ایران چهار راه تمدنها بوده، و همیشه تاریخ راه ها و گذرهای زیادی داشته است.
تاریخ و جغرافیای بیابانهای ایران
تصویر از بیابان ایران، عکس شماره ۳۴۶۳.
لوگو ایران را بدرستی بشناسید، عکس شماره ۱۶۱۷.
. . . ادامه دارد و باز نویسی می شود . . .
تاریخ و جغرافیای بیابانهای ایران
بیابان های آباد ایران
بـیابانک ــ نام ناحیه ای قدیمی در دشت کویر، و نیز دهستانی به همین نام در استان اصفهان است، تقریبا برابر با بخش خور و بیابانک امروزی، در حاشیه جنوبی دشت کویر، که در گذشته بر سر راه اصفهان (نایین) به خراسان (نیشابور) قرار داشت. در اصل ناحیه بیابانک قسمتی از بیابان بزرگ و قدیمی است که به عنوان یک اصطلاح جغرافیایی به معنای بیابان کوچک یا نیمه کویر است و این نام در منابع و مآخذ قبل از قرن دهم دیده نشده است. نشانه هایی بسیاری از مسکونی بودن این منطقه پیش از اسلام وجود دارد از جمله آتشکده ای در نزدیکی مهرجان / مهرنجان. بعلاوه جندق در این منطقه به زندان انوشیروان معروف است و گنبدی قدیمی به نام هشت درب، متعلق به دوره شاهنشاهی ساسانیان دارد. به روایتی در صدر اسلام فرش ابریشمی بافت جندق تا بازار مکه راه یافته بود.
عکس کاروان شتر، در طول تاریخ کاروان های زیادی از بیابان های ایران می گذشتند، مشروح در تاریخ مسافرت در ایران، عکس شماره ۴۱۸۸.
در قرن چهارم اصطخری (ص ۲۲۹ــ ۲۳۱) آن را «جرمق » و موضع سه دیه معرفی کرده است. ابن حوقل (ص ۱۴۴) آن را سه ده نزدیک به هم ضبط کرده است. به نوشته وی در این ناحیه سه ده جرمق (گرمه) بیادق / بیاذق / پیاده (امروزه آبادی بیاضه / بیاضیه ) و ارابه (احتمالا آبادی ایراج کنونی ) در کنار راه بیابان (کویر) قرار داشت . همچنین وی می نویسد: «تا جرمق چهار منزل و هر دو یا سه فرسخی گنبدی و برکه آبی است … در آنجا خرما و کشت و چارپایان بسیار بود.» وی جمعیت آنجا را هزار تن ذکر کرده است . در اواخر همین قرن مقدسی (ص ۴۳۷) جرمق را حاصل خیزترین و پردرخت ترین و ارزانترین شهرها آورده است. ناصر خسرو در نیمه اول قرن پنجم راه نایین به کرمه / گرمه را ۴۳ فرسنگ ضبط کرده و آن را در ناحیه بیابان آورده است. به نوشته او در آن ناحیه ده دوازده پاره دیه با آب و هوای گرم قرار داشته و در هر دو فرسخی در مواضعی که شورستان نبوده گنبدکها و مصانع (محل جمع شدن آب باران ) ساخته بودند که علاوه بر استراحتگاه راهنمای مسافران بوده است . وی از ریگهای روان و عظیم آن ناحیه و رباط زبیده / مرامی، که پنج چاه آب داشته یاد کرده است، و می نویسد که اگر این رباط و آب نبود کسی از آن بیابان نمی توانست عبور کند (ص ۱۳۹ــ۱۴۰). از این مطالب چنین بر می آید که ظاهرا این ناحیه از توابع طبس و نیز قلعه بیاضه از پایگاههای اسماعیلیه بوده است ( رجوع کنید به حکمت یغمائی ص ۵۳ ـ۵۴ ۱۳۴).
قرن هفتم جرمق را شهری در فارس آورده اند (یاقوت حموی ج ۲ ص ۶۴). گفته های یاقوت در قرن هفتم (همانجا) و حمدالله مستوفی (ص ۱۴۲) در قرن هشتم درباره جرمق تکرار مطالب جغرافی دانان قرن چهارم است . پس از قرن هشتم اطلاعات چندانی از این ناحیه در دست نداریم ولی در حکومت صفویه، شاه عباس اول از همین راه عازم مشهد شد و در مسیر خود به شنهای روان برخورد و دستور داد تا برای راهنمایی مسافران ستونهای آجری در این ریگزار برپا کنند. همچنین به دستور او برای آسایش زوار مشهد رضوی مزرعه و رباطی احداث کردند که به مزرعه «عباس آباد» معروف است. در ۱۰۰۷ نیز سپاهیان وی از همین مسیر به خراسان رفتند ( دایره المعارف فارسی ذیل ماده باستانی پاریزی ص ۹۳ هنر یغمائی ص ۴۶ فلسفی ج ۴ ص ۱۴۴۵). در همین دوره خواجه حمام الدین نامی در آنجا ریاست داشت (یغمائی ۱۳۰۳ش ص ۴۱۴). همزمان با به قدرت رسیدن آقامحمدخان (۱۱۹۳ـ۱۲۲۲) امیراسماعیل خان عرب عامری تا ۱۲۲۲ در آنجا حکومت می کرد، آثار و ابنیه و املاک زیادی از خود به جا گذاشت. سپس پسرش امیررفیع خان تا ۱۲۳۸ در آنجا حکومت کرد، که به سبب متشنج کردن اوضاع جندق و بیابانک نوروز علیخان مأمور قلع و قمع او شد. نوروز علیخان اشرار منطقه را نیز در ۱۲۵۴ سرکوب کرد (همانجا یغمائی ص ۱۲۰ ۱۵۷ـ ۱۵۸). این نواحی از حملات اشرار که به تحریک استعمار تاریخی صورت می گرفت تا ۱۳۳۸ ادامه داشت و صدمات زیادی دید. در اواخر ۱۳۲۵ عده ای راهزن از همان قماش استعماری در جندق و بیابانک به تاخت و تاز و راهزنی می پرداختند که به «دزدهای حسن » شهرت یافته بودند (یغمائی ص ۱۳۶). نایب حسین کاشی نیز در ۱۳۲۷ کویر بیابانک را به دلیل حصار طبیعی آن مرکز خود قرار داد و به مدت سه سال به همراه پسرانش دهات منطقه را غارت کرد، و به آتش کشید ولی نتوانست قلعه بیاضه را تسخیر کند. پس از وی نیز منطقه گرفتار غارت رمضان خان باصری و ایل وی شد. در ۱۳۳۷ نیروهای قوام السلطنه والی خراسان رمضان خان و افرادش را از منطقه بیرون راندند (همان ص ۶ ۷۰ ۱۳۱ـ۱۳۲ ۱۵۵ـ۱۵۷ یغمائی ۱۳۰۳ش ص ۴۱۴ـ۴۱۵). ظاهرا علت این غارتگریها محروم بودن این ناحیه از بودجه مملکتی بود، و از این رو نایب الحکومه به عناوین مختلف از مردم اخاذی می کرد، بعدها با کوشش حبیب یغمائی بودجه مخصوص و معینی به آنجا اختصاص داده شد.
جندق و بیابانک در دوره ناصری به قرای سبعه معروف بود، این هفت قریه عبارت بود از: جندق، فرخی، خور، بیاضیه، اردیب، ایراج و مهرجان. اعتماد السلطنه جمعیت این ناحیه را ۲۵۰۰ تن ذکر کرده است، وی می نویسد: در سال هایی که برف زیاد می آمد تخمی شبیه به تخم یونجه که اهالی به آن «معاش » می گفتند می رویید، و اهالی آن را آرد می کردند و نان می پختند. در زمان او حرفه اهالی ساختن مشک آب و نیم چکمه ای به نام «عربی » بود (ج ۴ ص ۲۲۶۰ـ۲۲۶۱). مک گرگور که در ۱۲۹۲/ ۱۸۷۵ از منطقه بیابانک دیدن کرده می نویسد، که بیابانک در وسط کویر واقع نیست و پنجاه مایل با آن فاصله دارد (ج ۱ ص ۹۴). در آن زمان بیابانک از بخشهای سمنان بود و ده روستا داشت، در ۱۳۴۰ ش به نوشته حقیقت (ص ۲۶۷) بیابانک به کلیه دهات این منطقه بویژه به آبادی بیاضیه ۵۹ کیلومتری رباط پشت بادام، اطلاق می شد.
عکس کاروانسرای تاریخی، کاروانسرا های زیادی در بیابان های ایران وجود دارد، که رها شده اند، فقط تعداد انگشت شماری از آنها باز سازی گردیده، و برای مهمانخانه توریستی از آنها استفاده می شود، عکس شماره ۳۵۴۰.
تاریخ و جغرافیای بیابانهای ایران
آثار باستانی و تاریخی
از آثار باستانی و تاریخی این ناحیه قلعه بیاضیه (نارنج قلعه ) به سبک دوره شاهنشاهی ساسانیان است. زیربنای این قلعه حدود هزار مترمربع است. داخل قلعه اتاقکها و راهروهای پیچ در پیچ در پنج طبقه دیده می شود که سابقا انبار غله بوده است. در کنار دیوار قلعه مسجدی قرار دارد که در قرن هشتم استاد دهنوی آن را مرمت کرده است. همچنین ساختمان مخروبه ای به نام «هفت برادران » و مقبره امامزاده ابراهیم منسوب به یکی از فرزندان امام موسی کاظم علیه السلام در این ناحیه قرار گرفته است. در گرمه محلی مشهور به «قبرستان کشته ها» قرار دارد که به روایتی گورستان کسانی است که در جنگ علویان و قوای سهراب گبر ] ؟ [ در این محل کشته شده اند. لازم است در این مورد تحقیقات علمی تاریخی صورت بگیرد، البته دور از دروغ های تاریخی که در جنبش برداشت دروغ ها از تاریخ ایران گفته ام. در مهرجان مزار عارف و صوفی بیابانکی شمس الدین حاجی محمدشاه از قرن هشتم به جای مانده است (حقیقت ص ۳۵۲ـ۳۵۳ حکمت یغمائی ص ۸۱ ۸۳ ـ۸۴ ۸۶).
در فرخی مسجدی قدیمی با گنبد و ایوانی بزرگ و ساختمانی به نام «عمارت شیخ » که بسیار قدیمی است وجود دارد، آثار چند چهارطاقی در گورستان فرخی دیده می شود که یکی از آنها به «پیر» معروف است و جنبه تقدس دارد. در اردیب زندانی معروف به دیوان خانه مسعود لشکر یاغی حاج ابراهیم بیک پسر قدرت الله نایب الحکومه جندق و بیابانک قرار دارد که بنای آن از ساروج است (حقیقت ص ۳۵۱ـ۳۵۳ حکمت یغمائی ص ۸۰ ). به دلیل محصور بودن این منطقه در کویر نمک بسیاری از آداب و رسوم قدیمی در آنجا محفوظ مانده است، از جمله بزرگ داشت آخرین شب ماه اسفند معروف به «شب بی بی هور» که اهالی معتقدند در این شب فرشته برکت به خانه آنها فرود می آید و بر برکت آنها می افزاید. همچنین تا دهه های اخیر جشن «سده» در این ناحیه مرسوم بود و در خور و برخی روستاها با افروختن آتش این روز را جشن می گرفتند (حکمت یغمائی ص ۴۱۱ـ۴۱۳ نیز رجوع کنید به خور).
دهستانی با خاطرات شیرین
دهستان بیابانک، واقع در بخش خور و بیابانک در شهرستان نایین استان اصفهان در قسمت جنوبی دشت کویر. از شمال به دهستان جندق از جنوب به دهستان نخلستان و از مغرب به دهستان چوپانان (در بخش انارک) محدود است. شهرستان طبس در مشرق آن قرار دارد. مرکز آن فرخی و شهر آن خور است. دارای نوزده آبادی است. از ارتفاعات مهم آن کوه کبود هفت چنگ و گودگاه را می توان نام برد. گود جگارگ در شمال آبادیهای طاهرآباد و میان آباد واقع شده است. تپه های شنی در این دهستان دیده می شود. رودشور خور در این دهستان جریان دارد. این رود در ۳۵ کیلومتری شمال شرقی شهر خور به دشت کویر می ریزد (جعفری ج ۲ ص ۳۰۳). آب موردنیاز برای کشاورزی و آشامیدن اهالی از چاه نیمه عمیق آب انبار و کاریز به دست می آید. بز کوهی، قوچ، میش، آهو، کفتار، گرگ، روباه، شغال، خرگوش، و از پرندگان کبک، دارد. از گیاه درخت بنه گل، تلخو، آویشن، پرسیاوش، روناس، گز، تاغ، قدومه، و کلپوره، در برخی آبادیها دیده می شود. محصولات عمده آن گندم، جو، پنبه، ارزن، تخمه آفتابگردان، پسته، سنجد، خرما، انجیر، زردآلو، و بادام کوهی، است. طناب بافی و فرشبافی با طرح نایینی از صنایع دستی آن است. اهالی عمدتا به دامداری و باغداری مشغول اند. راه اصلی نایین ـ طبس و نایین ـ دامغان از آن می گذرد. از نظر اداری و سیاسی جندق و بیابانک تا اواخر حکومت فتحعلی شاه قاجار (۱۲۱۲ـ ۱۲۵۰) ضمیمه یزد بود. در ۱۲۴۰ تابع ایالت کومس (دامغان و سمنان ) و در ۱۳۳۷ تابع ایالت خراسان و سیستان شد. از ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۶ ش ولایتی مستقل بود و در همین سال دوباره جزو خطه یزد شد. در ۱۳۲۷ ش به صورت یکی از بخشهای شهرستان نایین در استان اصفهان درآمد (هنر یغمائی ص ۱۱۷). در ۱۳۳۲ ش دهستان جندق و بیابانک در بخش خور و بیابانک جزو شهرستان نایین به شمار می آمد (رزم آرا ج ۱۰ ص ۵۸). در ۱۳۴۵ ش بخش خور و بیابانک مشتمل بر جندق و ناحیه بیابانک بود ( دایره المعارف فارسی ذیل ماده ). طبق تصویبنامه هیئت وزیران در خرداد ۱۳۶۹ دهستانهای بیابانک جندق و نخلستان در بخش خور و بیابانک در شهرستان نایین از استان اصفهان تشکیل شد.
بیاضه، در بام بیابان بزرگ ایران
به گفته شیرین وبلاگی خوش ذوق: نام روستا: بیاضه، نامهای قبلی: بیاضیه- بیاذه- بیاده – بیابانک- مفازه- مفازق -بیادق، موقعیت جغرافیایی: عرض جغرافیایی ۳۳ درجه و۲۰دقیقه – طول جغرافیایی ۵۵ درجه و ۱ دقیقه ، ارتفاع از سطح دریا۹۰۰متر – ارتفاع کوه ( کوه اسب رسول ) ۲۳۳۰ متر، بیاضه در وسط نقشه ایران در کویر لوط قرار دارد، در قدیم جزو استان یزد و حالا در استان اصفهان میباشد. فاصله تهران تا بیاضه ۷۵۰ کیلومتر، و فاصله شهر خور تا بیاضه ۵٣ کیلومتر، و فاصله رباط پشت بادام ، تا بیاضه ۵۵ کیلو متر میباشد .
به دلایل زیر بیاضه میتواند مرکز جهانگردی ایران باشد : ١- بناهای تاریخی و بینظیر که بعضی از آنها قبل از اسلام ساخته شده، مانند قلعه بیاضه که آنرا در قدیم نارنج قلعه میگفتند، و خانه هایی که با کلنگ از دل سنگ ساخته و در کنار آن ساختمان های نسلهای بعدی که از گل و خشت و در مجاورت آن ساختمان و معماری نسل های بعد توجه توریست ها خارجی و گردش گران ایرانی را به خود جلب کرده است. ٢- بافت ساختاری بیاضه … وجود ارگ قدیمی، ساباط ها و پایاب‌های سرپوشیده، قنات ها، حسینیه و مسجد جامع قدیمی و امام زاده واقع در روستا و نخلستان‌های انبوه در آن توجه گردشگران داخلی و خارجی را جلب کرده و چند سالی است که سفر به این روستای کویری از سوی گروه های گردشگری و تحقیقاتی افزایش یافته است. خانه‌های قدیمی این روستا عموماً از خشت و دارای حوض‌های بزرگ، ایوانهایی با طاق بلند که در تابستان خنک هستند، و دارای اتاق‌های زمستانی و تابستانی هستند. نام اصلی این روستا پیاده بوده که ملایان محلی در دوره پس از اسلام به آن شکلی عربی داده و بصورت بیاضه نوشته‌اند. مردم محل همواره روستای خود را پیاده می‌نامند.
عکس قلعه بیاضه، و یکی از اهالی محترم، عکس شماره 6204.
تاریخ و جغرافیای بیابانهای ایران
قلعه باستانی بیاذه (بیاضه)
بیازه = بی + آ + زه = بدون حاشیه یا دیوار، قلعه ای در میان بهشت خشک است، دژی بزرگ که انبوهی از خشت و گل را به خود اختصاص داده، و از خاک خوش کویر سر برآورده است. روزی در این قلعه ۲۵۰۰ نفر زندگی می کردند، و تمام امکانات زندگی شان در همین جا مهیا بوده است. دور تا دور آن را خندقی به عمق ۷ تا ۱۳ متر در بر گرفته است. درون آن تعداد زیادی اتاقک و راهروهای پیچ در پیچ وجود دارد. چاه های متعدد و کانال داخلی خندق از دیگر تجهیزات قلعه است. آسیاب های دستی و سه میدانگاه از دیگر سازه های آن است. اینک روستایست کم جمعیت، که غیر از دو مغازه و یک نانوایی و چند پیر مرد دور هم نشسته چیزی دیده نمی شود، ولی در این ده کوچک چیزی هست که آدم را در کویر سوزان به درنگ وا می دارد. اگر چشمه قناتی که در زمستان و تابستان جاری است نبود، مسلما آن چند نفر هم مهاجرت کرده بودند، به چند کیلومتر جلوتر استان اصفهان یا کمی اینطرف تر در استان یزد.
قلعه بیاذه، اثری است در دل کویر سوزان، درست در ۱۰ فرسنگی جنوب شرقی خور و بیابانک. جای آن بر لبه دوزخ ایران سبب شده که کمتر کسی به آنجا سفر کرده یا حتی اسمش را شنیده باشد. وقتی از قلعه سخن می گویم، در ذهنتان تصویری از اتاق خشت و گلی تصور نکنید، دژی است بزرگ که محوطه ای عظیم را به خود اختصاص داده است؛ کوهی است از خشت و گل. دور تا دور آن را خندقی به عمق ۷ تا۱۳ متر در بر گرفته است. درون آن تعداد زیادی اتاقک و راهروهای پیچ در پیچ وجود دارد. چاه های متعدد و کانال داخلی خندق از دیگر تجهیزات قلعه است. آسیاب های دستی و سه میدانگاه از دیگر سازه های آن است. آنچه مسلم است این قلعه جمعیتی حدود ۲هزار و ۵۰۰ نفر را در پنج طبقه خود جای می داده و برای تمام این افراد امکانات لازم مهیا بوده است. در اصل قطبیتی بوده برای حاکم بیابانک. در سفر نامه ناصر خسرو نیز تایید شده که این ناحیه – بیابانک- متشکل است از ۱۲ پاره روستا که مرکزیت آن با بیاذه است.
بخشی از خندقی که دور آن بوده، در سال ۱۳۶۷ توسط افراد نا آگاه برای احداث جاده پر شده، باروهای بلند آن خراب شده و برج های بزرگ آن کم کم رو به نابودی است. از در چوبی قلعه که می گذری، اتاق های کوچک تودر تو با کوزه های بزرگ می بینی، راهروهای تنگ و پله های خشت و گلی. چشمه آبی که از وسط ده می گذرد بعد از عبور از پشت قلعه برای آبیاری زمین های کشاورزی که به ده ختم می شود. قلعه بیاذه اثری است که در منطقه حوز بیابانک بی همتاست، اما اکنون می رود که به تلی از خاک مبدل شود. حمایت نکردن سازمان میراث فرهنگی از این گنجینه باستانی سبب شده که این اثر آهسته آهسته رو به نابودی نهد. بی شک باز سازی و مرمت این اثر باستانی و یادگار دوره ساسانی می تواند گامی مثبت در جهت حفظ آثار قدما باشد و حرکتی مثبت برای جذب جهانگرد به شمار رود. بیاضیه ؛ دژی که تاریخ در آن از حرکت بازایستاده است!
پیشینه تا عمق تاریخ
این بنای چند طبقه و خندق عریض و عمیق و مجموعه خشتی گسترده و به هم پیوسته پیرامون آن – که قدمتش تا شاهنشاهی ساسانیان می‌رسد، نمونه بارزی از یک ارگ و دژ کویری است که از دیرباز مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی بوده و چند سالی است که سفر به این روستای کویری از سوی گروه‌های گردشگری و تحقیقاتی به ویژه مراکز دانشگاهی افزایش یافته است. این قلعه باستانی برخور دار از سبک معماری ساسانی، قرن‌ها به عنوان دژ مستحکم و تسخیر ناپذیر کویر مرکزی ایران، کار کرد های دفاعی و مسکونی داشته است. اتاق های متعدد و طبقات مختلف قلعه تا همین چند سال قبل به عنوان محل نگهداری اموال و انبار غله روستاییان استفاده میشد. خرابه های شهر تاریخی با کوچه های متعدد سر پوشیده با منازل و ساختمان های خشت و گلی چند طبقه و برج و باروی نابود شده، سخن از قدرت تاریخی آن می گوید. گویی در بیاضیه زمان مدت هاست متوقف مانده است، این را می‌شود از شعارهای دیواری پیش از پیروزی انقلاب که هنوز قابل مشاهده هستند، دریافت. این در حالی است که به جرأت می‌توان ادعا کرد، دژ بیاضیه یکی از عظیم ترین و رفیع ترین بناهای خشت و گلی در ایران مرکزی محسوب شده که به دلیل معماری خاص و خندق عمیق احاطه شده در اطرافش، همواره و در طول تاریخ در برابر اشرار و مهاجمان قد علم کرده و به قلعه تسخیرناپذیر بدل گشته است، که به گفته پیرمردان آبادی، از همین رو مورد احترام مردم منطقه است. برای تمام مردم خور و بیابانک نام قلعه بیاذه، نامی آشناست، کمتر پیر مرد و پیر زنی است که اسم این قلعه را نشنیده باشد. دلیل معروفیت آن غیر از قدمت و بزرگی، فتح نشدن دژ توسط راهزنان معروف است.
در دوران مختلف تاریخ و منجمله اواخر احمد شاه قاجار که بدلیل ایجاد فئودالی نو پدید و بر خورد آن با سازمان قبیله ای، آشوب و نا امنی همه جا را گرفته بود، به ساختارهای تاریخی اجتماعی رجوع شود، مردم روستا برای دفاع از خود در برابر این نا آرامی ها، به خانه اجدادی خود – قلعه- پناه می برند، و باعث می شد مردم برای نجات خود ماه ها را در قلعه سپری کنند. و هم چنین گاهی دزدان دست پرورده استعمار به غارت روستاها می پرداختند و از این روستا هم چشم پوشی نمی کردند، و در برخورد با مردم ضربات شدید و مرگبار و شکست هایی از دلیران و مدافعان روستا و قلعه می خوردند. به هر حال در تمام دوران نا امنی راهزنان دست پرورده استعمار نتوانستند این قلعه را به تسخیر خود درآورند، و همین مساله باعث شد که مردم و قلعه باستانی در اذهان مردم منطقه باقی بماند. طبق مستندات مردم به مدت دو سال در برابر قشون نایب حسین کاشی درون قلعه ایستادگی کردند، و با استفاده از موقعیت قلعه توانستند در این مدت طولانی مقاومت کنند. به گونه‌ای که در دوره‌ای از نا امنی و هجوم نایب حسین کاشی و قشون او به صفحات کویر در سال‌های ۱۳۲۸- ۱۳۲۷ هجری قمری تمام قلاع منطقه از نائین تا طبس سقوط کرد، ولی مهاجمان با وجود به توپ بستن قلعه از تسخیر آن عاجز ماندند تا جایی که ماشاءالله خان پسر سرشناس نایب حسین سرمست از فتوحات گذشته با اصرار بر ماندن نیرو هایش در منطقه تا تسخیر آخرین دژ کویر در نامهای تهدید آمیز خواستار تسلیم روستاییان شد. ولی آنان به پشتوانه استحکامات موجود و آمادگی دفاعی و موقعیت استراتژیک قلعه در قطعه شعری به وی این گونه پاسخ دادند که:
یا ما سر خصم بکوبیم به سنگ <><> یا او سر ما به دار سازد آونگ
القصه در این سراچه پر نیرنگ <><> یک کشته به نام به که صد زنده به ننگ
…و سرانجام مهاجمان در برابر پایداری قلعه نشینان شکست خورده مجبور به ترک منطقه شدند.
بهترین جاذبه گردشگری
قلعه بیاضیه در تمام طول تاریخ به دلیل موقعیت سوق‌الجیشی همواره از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است، این قلعه در کنار آثار باستانی چون بازار زرگرها، مسجد جامع، حسینیه قدیمی و همچنین وجود درخت زیتونی با قدمت هزار ساله جاذبه های خوبی برای جهانگردان داخلی و خارجی به شمارمی آید. با این وجود، این عمارت ارزشمند، دچار فراموشی تاریخ گشته و در حال ویرانی است. متأسفانه خندق حفر شده در ضلع جنوبی و غربی قلعه به دلیل طرح گسترش مسجد بیاضیه از بین رفته است! امید است با فعال شدن بحث گردشگری طبیعی در کشور، بیاضیه و مردمان فراموش شده از توجهی که شایسته آن هستند، برخوردار شوند. کاش مسئولین گردشگری ما قدر این در و دیوار گلی بیاضیه را می‌دانستند و با اختصاص بودجه‌ای در خور، آن را به یکی از مهمترین پایگاههای گردشگری و درآمد در ایران مرکزی بدل می‌کردند.
در کنار دیوار بلند قلعه احساس می شود، که باشندگان این سرزمین مردان و زنانی بوده اند که در مقابل مشکلات بنیادین زیست محیطی استقامت بسیار داشته اند، و به بزرگی روح آنان پی می بریم. در زیر تیغ آفتاب کویر ، پنج طبقه ارتفاع چنین زیبا و مدور ساختن و خندقی وسیع اطراف آن حفر کردن، کار مردانی است که صبر قرین روحشان و اراده پولادین محرم دلشان بوده، و این هنرمندانه از کمترین امکانات موجود بیشترین بهره را برده اند. اگر در سایه درخت بید زیبای کنار قلعه، لحظه ای بیاسایید شاید صدای آرام و گوش نواز آب را که روزی نارنج قلعه را دور می زده بشنوی و یا صدای شیهه اسب سواران بی باک و قهرمان ایرانی قلعه نشین را می شنوید که به میان دشمن می تازند و آنان را از پای در می آورند و دشمن شکست خورده و بیچاره شده از روستای بیاضه فرار می کند، یا حس می کنیم کشاورزان زحمت کشی که در رفت آمدند و به کار روزانه مشغولند.
یا شاید ببینید بازاری با شکوه در پای دیوار قلعه دایر است، و درب قلعه با ناله زنجیر و جرخ دنده آرام بر روی خندق قرار می گیرد و پلی می سازد تا مردم شادمان از قلعه بیرون آیند. ولی افسوس خواهی خورد که اکنون اثری از آن درب زیبا نیست، و اطمینان دارم با یاد صبر و استقامت آنان تونیز صبور وآرام خواهی شد، و لذتی عمیق در دل خود خواهی یافت که روزی قلعه ای آباد با بازاری شلوغ و مملو از توریست داخلی و خارجی دلربایی خواهد کرد. ای بیاذه که از ایران باستان تا به امروز محکم و استوار ایستاده ای، با آن درخت زیتون هزار ساله ات و با بیدهای چند صد ساله، و شکوه نخلستان ها و کشاورزی بیابانی ات، که فقط سالی چند میلیمتر باران دارند، و انسان را شگفت زده می کنند. ای قلعه، تو با اینکه خشتی و گلی هستی، روزی خواهد رسید فراز مند گردشگران ایرانی و خارجی شوی و افتخار گذشته ات را که ناصر خسرو نوشته است باز خواهی یافت.
قلعه ای با بدنه مقاوم و عظیم، پدران ما خشت بر خشت نهاده اند، تا ثابت کنند که ایرانی عزیز می تواند و می تواند و می تواند، با خشونت و طبیعت به تفاهم برسد. دژ بزرگی است، با ساختار کلی شهر و قلعه، و باشندگان آن براحتی می توانستند، در مقابل دشمن و مهاجم دفاع نمایند و به پیروزی برسند.
عکس روستای گرمه و خرابه های قلعه گرمه، عکس های ۶۲۱۰.
لوگو تاریخ مند و اندیشه ورز شوید، عکس شماره ۱۶۱۷.
مصر دیدنی ایران
مصر فعلی ایران در بین استان اصفهان و استان سمنان است. برای رسیدن به آن باید دامغان و جندق را رد کرد، و برای دیدنش باید اهل سفر بود، اهل گرسنگی کشیدن، اهل شب ماندن، اهل گرما و سرما. باید دانست که کویر ایران چه قدر قشنگ است، کویر را باید در پاییز و زمستان دید، باید در آن موتور سواری کرد یا رکاب زد. باید مصر ایران را دید، حتماً باید دید، مصر، نام یک روستای زیبا است، و هم نام کویری که تا کیلومترها ادامه دارد. نباید در آن گم شد، چون تا کیلومترها هیچ کس نیست، که آدم را ببیند یا کسی را ببینی!!. امروزه جاده اش آسفالت است، در یک خط یکنواخت شنی زیبای کویری، تا دل آدم بخواد، می توان گاز داد، بدون اینکه مجبور بود، دنده عوض کرد یا ترمز نمود، یا جریمه شد.
تمام کسانی که به کویر و روستای مصر سفر می‌کنند، نقشه ای در دست می گیرند و از این شهر به آن شهر کویری می‌روند، و می دانند که باید آب و غذا همراهشان باشد. آفتاب بشدت بر کویر می تابد، گاهی چند بوته سبز می شود، میان این همه خاک و رمل دیدنی. در سفر کویری حتماً به شهر جندق می‌رسیم، به جایی که قدمتش نه به اندازه کویر، تا به دوران هخامنشیان است. به شهری که درون یک دژ قرار داشته، و همه جایش به رنگ خاک است، شبیه یزد، بادگیر دارد، و مردمانش قالی می‌بافند، زعفران و گندم و جو می‌کارند، و بعد شاخ گوزن‌ها و قوچ‌هایشان را جزئی از معماری منزل‌هاشان می کنند، تا همه بدانند که آنها شکار چیان بزرگی هستند. مردمان کویر ایران خیلی اهل شکارند، کویر شان غیر قابل تصور شکار دارد، این را شاخ های قوچ یا گوزن بر دیوار خانه‌ها می گوید.
معماری شهر های منطقه جندق تا مصر، شبیه معماری خیلی دیگر از شهر های ایران است، خانه‌ها حجاب دارند، و اتاق‌ها دور تا دور یک حیاط مرکزی ساخته شده اند. برای ماندن در این شهر قلعه ای هست، برای اتراق. حجره حجره است و هنوز آسیاب های کوچک آن سر جای خود مانده اند، و کوزه های شکسته نشانگر آن هستند، که مردمان این شهر اهل کوزه گری هم بوده اند. از سقف های هلالی قلعه طناب‌ها و ظرف صفالی رنگین محلی گوشت‌ها آویزان است، مبادا که گربه‌ها دستشان به گوشت برسد، در شهر که راه می‌روید، تمام درها کوتاه اند و هر خانه چاهی دارد، که به یک قنات اصلی وصل است، و انسان دلیل وجود درختان توت و زردآلو و انار، و گل های نرگس را در دل کویر می فهمد.
تا چشم کار می‌کند خاک است، و رمل است، خاک کویر معجزه تاریخ ایران است، کلی یادگاری از گذشته های دور برای ما گذاشته است، خاکی که گل های رنگارنگ باور نکردنی در آن می‌روید. کویر آرام و بی صدا روح و خیال را می رباید، گاه صدای زنگ شتران، انسان را به گذشته های دور می برد، تا شخصی حداقل چند هفته ای در کویر دور دست ایران زندگی نکرده باشد، نمی تواند تاریخ ایران را بدرستی درک کند. شتر سواری در کویر تجربه نابی است، بویژه برای اهل تاریخ خیلی مهم است، که وقتی صحبت از تاریخ می شود، بتوانند درکی از سفر های تاریخی در ایران داشته باشند. این جا پر از اکسیژن ناب است، همان اکسیژنی که در طول تاریخ هزاران اندیشمند و دانشمند به ایران و جهان عرضه کرده است. باید باد های کویر را که با لذت خاصی به آدم می خورد، حس کرد تا تاریخ را بهتر فهمید.
از جندق تا مصر نیم ساعت راه است، هوس شتر سواری بشدت بر آدم قلبه می کند، و این نیم ساعت لحظات رسیدن به مصر خیلی لذت بخش است. آدم عجله دارد که زودتر به مصر برسد، تا شتر سواری را شروع کند، بعد از یکی دو ساعت شتر سواری، در آفتاب داغ بی نهایت دلپذیر، روی شنها سرسره بازی کند. در پیچ و خم‌ها و راه های فرعی، روستای مصر با خانه های خشتی، که درختان نخل محصورش کرده‌اند، از دل تاریخ بیرون آمده و خود نمایی می کند، و به قرن نو پوزخند می زند. بهترین جا برای اقامت بر پا کردن چادر است، در جایی از گوشه کویر که هیچ جنبده ای دیده نمی شود. آدم دلش می خواهد اینجا طوفان شن هم تجربه کند، ولی شب های دارد، که تاکنون تجربه نشده، اینجا گویی سیاره دیگری است، ستارگان بزرگتر و خیره کننده تر بسیار بیشتری دارد…. از یک انسان با ذوق.
جالب: از اینکه یک روستای ایران مصر نام دارد، یا چند اثر تاریخی در ایران و مصر مشترک بوده، یا نصف دنیا در دست هخامنشیان قرار داشت، دلیل بر پایان افتخارات ایران و یا تمام تاریخ نیست. افتخار اصلی ایران کنونی، داشتن جوانان باهوش و داناست، که هر کدام توانایی تعلیل و تحقیق های عمیق تخصصی داشته باشند. موضوعات تاریخی کاری گسترده و زمان بر است، و ما در ایران نیاز به انسان های خردمند داریم، که تخصصی بدانند، حرفه ای کار کنند، و نوین زندگی نمایند.
تصویر مرد جندقی در شهر قدیمی جندق، عکس شماره ۸۳۸۵، در آنجا من و همسفرم، چند روز مهمان او بودیم، خانه ای داشت که درست کپی شده طاق کسرا بود، ولی کوچکتر، در گوشه های از بعضی اتاق های آن سقف و کچ کاری های تزئینی فرو ریخته بود. او می گفت این خانه از اجداد اوست، و هیچ کس از پدر و پدر بزرگش نمی دانستند، که این خانه را کدام جدشان و کی ساخته است، عکس های مصر را نمی گذارم، تا خودتان بروید و معجزه طبیعت ایران را یکباره درک کنید.
من دو بار به مصر و بیاضه تاریخی رفته ام، یکبار زمانی که هنوز مردمان در خانه های قدیمی و گاه قلعه های زندگی می کردند، سال ۱۳۵۵ خورشیدی و با موتور سیکلت ایژ، که آن موقع تنها وسیله جاده های خاکی کویری بود، مشروح در سفرهای انوش راوید. یکبار دیگر در سال ۱۳۸۷ خورشیدی، زمانی که همه راه ها آسفالت شده بود، و مردم در خانه های جدید بودند، غیر از یک پیر مرد و پیر زن، که عکس او در بالا هست، آنها در تنها خانه قدیمی باقیمانده زندگی می کردند، و من نیز به عشق اقامت در خانه قدیمی کویری، با آنها که فوق العاده خوب و مهربان بودند دوست شدم، و صنایع دست ساز محلی خودشان را، مانند روفرشی پشمی از آنها خریدم، که الان در خانه ام پهن است.
….مقاله مصر باستان و استان مصر ایران ادامه دارد….
مستندهای مربوط
مستندهای بیشتر را در آپارات وبسایت ارگ ایران ببینید، لینک آن در ستون کناری
توجه ۱: اگر وبسایت ارگ به هر علت و اتفاق، مسدود، حذف یا از دسترس خارج شد، در جستجوها بنویسید: انوش راوید، یا، فهرست مقالات انوش راوید، سپس صفحه اول و یا جدید ترین لیست وبسایت و عکسها و مطالب را بیابید. از نظرات شما عزیزان جهت پیشبرد اهداف ملی ایرانی در وبسایت بهره می برم، همچنین کپی برداری از مقالات و استفاده از آنها با ذکر منبع یا بدون ذکر منبع، آزاد و باعث خوشحالی من است.
توجه ۲: جهت یافتن مطالب، یا پاسخ پرسش های خود، کلمات کلیدی را در جستجو های ستون کناری وبلاگ بنویسید، و مطالب را مطالعه نمایید، و در جهت علم مربوطه وبلاگ، با استراتژی مشخص یاری نمایید.
توجه ۳: مطالب وبسایت ارگ و وبلاگ گفتمان تاریخ، توسط ده ها وبلاگ و وبسایت دیگر، بصورت خودکار و یا دستی کپی پیس می شوند، از این نظر هیچ مسئله ای نیست، و باعث خوشحالی من است. ولی عزیزان توجه داشته باشند، که حتماً جهت پیگیر و نظر نوشتن درباره مطالب، به اصل وبلاگ من مراجعه نمایند.