جغرافیای تاریخی بهمن شیر
«گرجیان»
مؤلف ناشناخته کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب، از ناحیه ای به نام دیلم خاصه نام می برد، که میان تبرستان و جبال گیلان قرار داشت. همو در جای دیگر کتاب از منطقه شیر سخن به میان می آورد، و آن را از بخشی از دیلم خاصه می خواند، اگر چه این مناطق بنابر گزارش نامه تنسر جزئی از خاک پهناور پتشوارش، فرشوادگر (سواد کوه امروزی) به شمار می رفت، که یک سوی آن به قومس و سوی دیگر آن به آذربایجان (آترپاتن) کشیده می شد.
به گزارش ابن اسفندیار پس از آنکه یعقوب لیث، حکومت طاهریان را در خراسان بر انداخت، از سوی خلیفه فرمان یافت، تا جنبش نو پای زیدیه تبرستان را فرو نشاند. از این رو در پی حسن بن زید علوی، که از پیش روی سپاه وی گریخته بود، تا ناحیه شیر تاخت، حسن ناگزیر به دیالمه شیر، که مهترانان گوگیان دیلمی نام داشت، پناه برد. اینکه منطقه شیر همان بهمن شیر باشد جای تأمل است، مؤلف تاریخ گزیده می نویسد:
اردشیر بابکان شهر بهمن شیر را ساخت، بعدها این شهر به گرجیان مشهور شد، چنانچه گزارش حمدالله مستوفی درست باشد، می توان پذیرفت که گرجیان در بخش باختری ولایت شیر قرار داشته است، و نواحی لنگا، تنکابن (مرد) واچک تا گلیجان، شیرود، گرمه رود، سیه سر، جنت رودبار = گندی رودبار جواهرده (جوداهنجان ) اشکور سخت سر و معاف محله و رانکوه، به مرکزیت تمیجان را شامل می شد.
بنابراین شیر از سوی خاور به نمک آبرود، از سوی باختر به دیلمان، و از جنوب به کوهستان های اشکور، دو هزار، سه هزار و رانکوه محدود می شد. به نظر می رسد گرجیان برخی از آبادی های شرق گیلان، یعنی هوسم باستانی (رودسر امروزی) را نیز در بر می گرفت.
دو رویداد تاریخی سبب نامبردار شدن "شیر" در تواریخ محلی شده است، نخست حمله یعقوب به مازندران غربی، دیگر قیام عادلشاه ابن اسفندیار می نویسد: هنگامیکه نماینده یعقوب، ابراهیم مسلم به دست شورشیان چالوسی کشته شد. یعقوب چاره ای جز بازگشت به چالوس نیافت، در این هنگام بود که دیالمه شیر بر باقیمانده سپاه یعقوب تاخته با رو بنه وی را به غارت بردند، و آسیب جدی بر لشکریان یعقوب وارد آوردند.
دیگر قیام عادلشاه که در مراحل آغازین خود به سبب آگاه شدن حیدر سلطان حاکم تنکابن، و دستگیری سران قبیله شیرج به شکست انجامید، با موجودیت بافتن گرجیان نام شیر به عنوان ولایت اندک اندک رو به فراموشی رفت، و گرجیان جانشینی آن گردید، آبادی هایی چون شیرود، شیرودسر، شروار، شیرک رز، شروان محله، شیراخُنس، شیر محله، ده شیر و قبیله ی شرج، که منسوب به ولایت شیر و از قبایل دیلمی ساکن در تنکابن قدیم بودند، دلیل محکمی بر وجود منطقه شیر باستانی است.
مندرجات تاریخ گیلان و دیلمستان مرعشی گویای حضور دو قبیله معروف گرجی در گلیج است، که همواره در جنگ های سادات کیایی با حکام بیه پس شرکت داشتند. بویژه آنکه مناطقی چون گرجی چال، گرجی کره، گنج سره و گرجی محله، نیز یادآور سکونت این قوم در پهنه ناحیه ی شیر است. اینکه کرجیان معرب گرجیان باشد، تصوری نادرست است، چه آنکه در کلام عرب غالباً حرف گاف به جیم بدل می شود، نه کاف، مانند گرگان و گیلان، که صورت معرب آن جرجان و جیلان است. در حالیکه کلمه گلیج از این قاعده مستثنی گردیده، و دستخوش تحریف نشده است، مؤلف نظره الناظرین سادات محله را جز آبادی های گرجیان می داند. مرعشی محل دفن شاه یحیی حاکم الموت و گرجیان را در سیه سر گرجیان می داند، رشید الدین فضل الله در جامع التواریخ، گرجیان را گرجستان گیلان خوانده است.
مؤلف جامع التواریخ نوشته اشت: گرجیان پیش از حمله فداییان الموت در دست امرای گرجی قرار داشت، به زمان محاصره و فتح دژ مارکوه به دست رفیقان اسماعیلی به سال ۵۳۵ هـ، گرشاسب بن ملک شاه گرجی، که در آن زمان حاکم گرجیان بود، به سبب خیانت بردارش سهراب بن ملک شاه گرجی ناگزیر دژ مارکوه را به فداییان واگذار کرد. پس از آنکه سید رضی کیا کلیه نقاط گیلان بیه پیش را به تصرف خویش در آورد، با مقاومت امیر هندوشاه گرجیانی، که واپسین امیر خاندان هزار اسبی بود روبرو شد.
سرانجام سید رضی با راهنمایی کیا همایون، که از مخدومین امیر مزبور بود به سرای امیر هندو شا راه یافت، و در سپیده دم هنگام وضو، وی را به قتل رساند. از این پس گرجیان و گلیجان تحت حکومت گیلان بیه پیش درآمد، و یک چند ضمیه متصرفات آل کیا گشت. گرجیان پس از فروشی کامل کیائیان به سال ۱۰۰۰ هـ، به تنکابن پیوست، و تا پایان سلسله پهلوی به حیات سیاسی و اجتماعی خود ادامه داد. در سال ۱۳۵۸ رامسر که بیشتر سخت سر نام داشت، به صورت شهرستان درآمد، و از تنکابن جدا گشت. اشکور بالا که قبلاً جز تنکابن قدیم بود، ضمیمه حوزه شهرستان رامسر و چالکرود مرز بین تنکابن و رامسر شد.
پاییز ۹۵ برگه شماره 1163 ــ ابوالحسن واعظی تنکابنی
نظرها و پرسشها و پاسخها
نظرها و پرسشهای رسیده درباره این مقاله، اینجا نوشته و پاسخ داده می شود.
نظر انوش راوید: شیر همان شر یا اشتراک گذاری است، و محل تقسیم راه بوده مانند شیراز، مشروح در لینک زیر:
. . . منتظر نظرها و پرسشهای شما هستیم . . .
. . . .
مستندهای مربوط
مستندهای بیشتر را در آپارات وبسایت ارگ ایران ببینید، لینک آن در ستون کناری
توجه ۱: اگر وبسایت ارگ ایران به هر علت و اتفاق، مسدود، حذف یا از دسترس خارج شد، در جستجوها بنویسید: وبلاگ انوش راوید، یا، فهرست مقالات انوش راوید، سپس صفحه اول و یا جدید ترین لیست وبسایت و عکسها و مطالب را بیابید. از نظرات شما عزیزان جهت پیشبرد اهداف ملی ایرانی در وبسایت بهره می برم، همچنین کپی برداری از مقالات و استفاده از آنها با ذکر منبع یا بدون ذکر منبع، آزاد و باعث خوشحالی من است.
توجه ۲: جهت یافتن مطالب، یا پاسخ پرسش های خود، کلمات کلیدی را در جستجو های ستون کناری ارگ ایران بنویسید، و مطالب را مطالعه نمایید. در جهت دانش مربوطه وبلاگم، با استراتژی مشخص یاریم نمایید.
توجه ۳: مطالب وبسایت ارگ ایران، توسط ده ها وبلاگ و وبسایت دیگر، بصورت خودکار و یا دستی کپی پیس می شود، از این نظر هیچ مسئله ای نیست، و باعث خوشحالی من است. ولی عزیزان توجه داشته باشند، که حتماً جهت پیگیر و نظر نوشتن درباره مطالب، به ارگ ایران مراجعه نمایند.