شاعران تنکابنی در عهد صفویه
نویسنده: هما ایمان پرور
اینکه شاعران تنکابنی به روزگاران صفوی چه کسانی بوده اند، تواریخ محلی در این باب سخن نگفته است. ولی تاریخ طبرستان ابن اسفندیار از دو شخصیت به نام های الموید بالله و الناطق بالحق نام برده، که یکی پس از دیگری حکومت تنکابن را در دوره پایانی سده چهارم و آغاز دوره سده پنجم در دست داشتند، و به زبان عربی شعر نیکو می سرودند.
ترجمه گزیده ای از سروده های این دو کتاب علویان مویدی تنکابن آمده است، پس از آن دیگر نامی از شاعران تنکابن در تواریخ محلی دیده نمی شود. تا به روزگاران صفویه اندک اندک سروده هایی از شعرای تنکابن در کتب تراجم و برخی آثار خطی به چشم می خورد.
پیدایش سلسله صفویه و رسمی شدن مذهب شیعه از سوی بنیان گذار این سلسله یعنی شاه اسماعیل صفوی، یکی از عوامل موجبات تغییر سبک در شعر پارسی را فراهم آورد. رفاه اقتصادی مردم، آبادانی شهرها و رونق تجارت، این امکان را به شاعران و هنرمندان داد، تا تفکرات خویش را در بهترین قالب های شعری بیان کنند.
تجلی تام این تفکرات در سبک هندی، که حدود یک صد و پنجاه سال در عرصه شعر و ادب پارسی دوام آورد متبلور شد. در تاریخ ادبیات دوران بین انقراض صفویه، تا آغاز سلطنت فتحعلی شاه را از نظر شعری، دوره فترت می نامند. از نیمه دوم سده دوازدهم یعنی اواخر افشاریه، سبک بازگشت ادبی به وجود آمد.
بنابراین شاعران به شیوه سبک کهن خراسانی و عراقی روی آوردند، اما با روی کار آمدن پادشاهی قاجار، در ایران جنبش ادبی ظهور کرد. مهم ترین عامل این بخش آشنایی شاعران و نویسندگان با تجدد است، که از طریق آشنایی با متفکران اروپایی صورت گرفت.
نگارنده این وجیزه، هرگز بر آن نیست تا فهرستی نسبتاً کامل در این باب ارائه نماید، بلکه به مصداق "آب دریا را اگر نتوان کشید، پس به قدر تشنگی باید چشید" بنابراین به ذکر چند تن از شعرای تنکابنی در عصر صفویه بسنده شده.
شاعران تنکابنی در عهد صفویه برگه شماره 1162
شرق گیلان و تنکابن
خان احمدگیلانی خان احمد گیلانی، از حکمرانان آل کیا بر نواحی شرقی گیلان و تنکابن، در زمان شاه طهماسب صفوی بود. وی علاوه بر سیاستمداری بر شعر و ادب دست داشت. عبد الفتاح فومنی در کتاب تاریخ گیلان، شرح وقایع دوران حکومتش را آورده است.
خان احمد سرانجام مورد غضب شاه طهماسب قرار گرفت، و پس از جنگی کوتاه از مقابل وی گریخت. سرانجام در منزل میر ملک اشکوری به دست سپاهیان شاه طهماسب افتاد، و شاه او را در قلعه قهقهه زندانی ساخت. خان احمد این دو بیت را در عریضه ای بر ای شاه فرستاد:
از گردش چرخ واژگون می گویم <><> وز جور زمانه بین که چون می گویم
با قد خمیده چون صراحی شب و روز <><> در قهقهه ام و لیک خون می گریم
شاه به یکی از ظرفا فرمان داد تا به وی پاسخ گوید:
آن روز که کار تو همه قهقهه بود <><> رای تو اه مملکت صدرهه بود
امروز در این قهقهه با گریه بساز <><> کان قهقهه را نتیجه این قهقهه بود
شاعران تنکابنی در عهد صفویه
سید رضی کیای تنکابنی
از سادات آل کیا و از حکمرانان گیلان شرقی و تنکابن در سده هشتم و آغاز سده نهم، سید ظهیر الدین مرعشی، در کتاب تاریخ گیلان و دیلمستان، وقایع دوران حکومت او را به تفصیل آورده است. شعر زیر از اوست:
تا اسیر تو شدم از غم دل آزادم <><> شادمانم که به سودای غمت دل دادم
غرق آبم چه بود گر بزنی بر نازم <><> خاک راهم چه شود گر بدهی بر بادم
تا شدم عاشقت ای خسرو خوبان جهان <><> می کشد آن لب شیرین تو چون فرهادم
پایمردیم کن اکنون که شد از دست دلم <><> دست من گیر نگارا که ز پا افتادم
چند بیداد کنی بر من بیدل آخر <><> چه شود گر بدهی ای شه خوبان دادم
تا که از هندوی زلف تو پریشان باشم <><> ترک چشمت به جفا چند کند بیدادم
تا گرفتار غم عشق توام همچو رضا <><> از غم سود و زیان دو جهان آزادم
شاعران تنکابنی در عهد صفویه
محمد نصیرا تنکابنی
مولی محمد نصیر بن صدر الدین تنکابنی مشهور به نصیرا از ادبا و شعرای قرن یازدهم هجری است. نصر آبادی در تذکره می گوید: نصیرا مدتی طبیب عباس قلی خان حاکم گسکر گیلان و داماد فیلسوف بزرگ شیخ حسین تنکابنی بود. کتاب شجره مبارکه را به دستور شاه عباس اول تالیف کرده است. غزل زیر از اوست:
بگشای دیده بر رخ فرخ لقای دل <><> بنگر برون ز دینی و عقبی فضای دل
دل منبع حصول جمیع مطالب است <><> ای راهرو چرا نفتادی به پای دل
هر چند نام دل به زبان ها فتاده است <><> بنما به من یکی که بود آشنای دل
دانی که کعبه از چه مطاف خلایق است <><> در هیکل زمینی شده گویا به جای دل
شاعران تنکابنی در عهد صفویه
سلیمان شریف سخت سری
ملا سلیمان شریف سخت سری، از علما و مدرسین مشهور عصر خود بوده است، عمده تحصیلاتش را در حوزه اصفهان نزد ملا محمد سراب تنکابنی، و ملا محمد صادق سراب تنکابنی فرا گرفت. احتمال می رود محضر علامه مجلسی را نیز درک کرده باشد. پس از بازگشت به زادگاهش مدرسه ای در جواهرده در قسمت رمک محله( سراب) تاسیس کرد، و به تدریس و تربیت طلاب پرداخت.
در سال ۱۱۲۴ زلزله ای شدید مدارس و مساجد جواهرده ( تنهیجان باستانی) من جمله مسجد آدینه را ویران کرد. وی شعری را درباره تجدید بنای مسجد آدینه ( دزگا مزکتی) سرود که بعد ها به صورت کتیبه در آمد.
۱ ــ بنازم خدای علیم و قدیر <><> به مسجد تزلزل به طین و به ما شد
۲ ــ به نوعی بلرزید زمین و خیال <><> تو گفتی مگر که قیامت به پا شد
۳ ــ به لطف خدای تعالی بنا کرد <><> به اندک زمانی چنین با صفا شد
۴ ــ بگفتا سلیمان چرا تو غمینی <><> تو را هم مددکار و حامی خدا شد
۵ ــ شریفا جهانی علوم و کمالی <><> موفق مؤید به هر دو سرا شد
۶ ــ تأمل نما و بگو از سر فیض <><> مکان عبادت محل دعا شد
شاعران تنکابنی در عهد صفویه
دو شاعر دیگر
مولف بزرگان رامسر از دو تن علمای سخت سر، اولی به نام ملا سلیمان و دومی ملا شریف یاد کرده است، که هر دو عمده تحصیلاتشان را نزد ملا محمد سراب تنکابنی، و ملا محمد صادق سراب تنکابنی، در حوزه علمیه اصفهان گذرانده اند، و هر دو درباره تجدید بنای مسجد آدینه شعر سروده اند.
وفات هر دو نیز پس از سال ۱۱۲۵ ذکر شده است. به نظر نگارنده ملا سلیمان و ملا شریف یک شخصیت اند، زیرا کلمات شریف و سلیمان در شعری که بر کتیبه چرمی منقوش شده بیانگر این است، که سراینده ابیات ملا سلیمان شریف سخت سری تنکابنی است. مولف بزرگان رامسر در کتاب بزرگان تنکابن به این اشتباه پی برده است. نکته قابل ذکر این است که سر فیض در بیت پایانی ماده تاریخ و به حساب حروف ابجد سال ۱۱۲۴ هـ ق است. یعنی سال تجدید بنای مسجد آدینه یا دزگامزکتی.
شاعران تنکابنی در عهد صفویه
سراب تنکابنی
محمد رضا بن محمد بن عبد الفتاح سراب تنکابنی، در اصفهان زاده شد. مولف کتاب دانشمندان گیلان می نویسد، "آقا محمد خان سرابی و برادرش محمد صادق نزد ملا محمد سراب تنکابنی تلمذ نمودند". این خبر آشکار استاد اولیه ایشان را پدرش معرفی می نماید.
در حصول المنیه آمده است، که مولانا، محمد رضا بعد از پدر ۱۲ سال عمر کرد. بنا بر این زمان وفاتش باید ۱۱۳۶ باشد. حزین لاهیجی در تذکره اش این مطلب را تایید کرده، ولی سال مرگش را ۱۱۳۴ می داند.
تخلص وی در شعر "رضا" بود و می توان او را در عداد شعرا و فقهای محقق قلمداد نمود. کتب نجوم السماء فی تراجم العلماء و طبقات اعلام الشیعه و فوائد الرضویه تاریخ وفاتش را ۱۱۳۵ یاد کرده اند. نمونه شعرش:
هرگز طبیب فکر من مبتلا نداشت <><> گویا برای درد دل من دوا نداشت
محکم نگشت با تو احساس محبتم <><> از بس که حرف سست تو هرگز بنا نداشت
هر بی وجود نبود ز آسودگی"رضا" <><> از بس که تنگ بوده دلم ناله جا نداشت
شاعران تنکابنی در عهد صفویه
منابع
جهت دریافت لیست منابع در پایین همین برگه بنویسید
شاعران تنکابنی در عهد صفویه
کتابهای نویسنده متن فوق
شاعران تنکابن (از صفویه تا روزگار ما). تعداد صفحه: 264. قطع کتاب: رقعی. تاریخ نشر: 23 اسفند، ۱۳۹۳.
ادبیات فارسی (برگردان ساده و روان برخی از متون نظم و نثر ادبیات فارسی). تعداد صفحه: 120. قطع کتاب: وزیری. تاریخ نشر: ۲۶ آبان، ۱۳۹۳.
پرسشها و پاسخها
نظرها و پرسشهای رسیده درباره این مقاله، اینجا نوشته و پاسخ داده می شود.
نظر انوش راوید: در ابتدای متن بالا نویسنده نوشته بود: …به زبان تازی شعر نیکو…، آنرا تغییر دادم و نوشتم: …به زبان عربی شعر نیکو… یعنی تازی را به عربی برگرداندم، زیرا زبان تازی نداریم، بلکه زبان عربی داریم. جهت اطلاع لینک زیر را مطالعه نمایید:
. . . .
مستندهای مربوط
مستندهای بیشتر را در آپارات وبسایت ارگ ایران ببینید، لینک آن در ستون کناری
توجه ۱: اگر وبسایت ارگ ایران به هر علت و اتفاق، مسدود، حذف یا از دسترس خارج شد، در جستجوها بنویسید: وبلاگ انوش راوید، یا، فهرست مقالات انوش راوید، سپس صفحه اول و یا جدید ترین لیست وبسایت و عکسها و مطالب را بیابید. از نظرات شما عزیزان جهت پیشبرد اهداف ملی ایرانی در وبسایت بهره می برم، همچنین کپی برداری از مقالات و استفاده از آنها با ذکر منبع یا بدون ذکر منبع، آزاد و باعث خوشحالی من است.
توجه ۲: جهت یافتن مطالب، یا پاسخ پرسش های خود، کلمات کلیدی را در جستجو های ستون کناری ارگ ایران بنویسید، و مطالب را مطالعه نمایید. در جهت دانش مربوطه وبلاگم، با استراتژی مشخص یاریم نمایید.
توجه ۳: مطالب وبسایت ارگ ایران، توسط ده ها وبلاگ و وبسایت دیگر، بصورت خودکار و یا دستی کپی پیس می شود، از این نظر هیچ مسئله ای نیست، و باعث خوشحالی من است. ولی عزیزان توجه داشته باشند، که حتماً جهت پیگیر و نظر نوشتن درباره مطالب، به ارگ ایران مراجعه نمایند.